Komadići jedne daleke sezone

          Početkom rujna meseca 1941. u Zagreb stiže dr Jozef Ekhart, predstavnik TOBIS filma, austrijske ispostave najveće nemačke filmske kuće Reichsfilmkammer, čiji su čelnici polagali račune Gebelsu lično. TOBIS film je kao filmska kompanija, pod različitim imenima, postojala sve do 1985. godine, dok je Reichsfilmkammer prestao da postoji po završetku Drugog svetskog rata. Svrha ove posete bila je priprema festivala na kom bi hrvatskoj publici bili prikazani najnoviji nemački filmovi, a sve to u cilju zbližavanja dva naroda, hrvatskog i nemačkog, i dve države. Ovom prilikom, gospodin doktor Ekhart objavljuje i vest da će eminentni hrvatski snimatelj, Oktavijan Miletić, koji se već u to vreme bio proslavio po Evropi svojim kratkometražnim filmovima, kao što su Nokturno, Faust, Zagreb u svijetlu velegrada, Na žalost samo san, snimiti dva filma za ovu filmsku kuću. Alois Kenig, upravnik Nemačke akademije u Zagrebu, biće scenarist, a muzku će napisati Jakov Gotovac, koji je nekoliko godina ranije napisao i uspešno postavio na scenu operu Ero s onoga sveta. Dr Ekhart najavljuje još jedan film koji će se baviti svetom hrvatskog seljaka, dakle, film koji će uz urbanu temu onog prvog, dati kompletniju sliku o životu u prijateljskoj NDH, odveć radoznalim nemačkim poklonicima sedme umetnosti.
          Miletić je odabran zbog prethodne (uspešne) saradnje na filmu Bildhauerkunst in Kroatien (Hrvatski kipari), opet po scenariju Aloisa Keniga, u kom je prikazao radove velikih vajara Meštrovića i Augustinčiča
          Prvi film je trebalo da se zove Agram, die Hauptstadt Kroatien (Zagreb, glavni grad Hrvatske), ostao je do kraja nezavršen sa nikada namontiranim zvukom. Drugi film, Croatisches Bauernleben, završen je i predstavljen u Nemačkoj 1942. godine, a predstavio ga je niko drugi do Jozef Gebels; Gebelsov počasni gost na premijeri u Minhenu bio je snimatelj i režiser, Oktavijan Miletić.
          Uprkos veoma lošem društvu, Oktavijan Miletić nije bio deo nacističke propagandne mašinerije. Pristajući da napravi dva filma za TOBIS film, dva filma lišena rasističke i fašističke politike NDH i Nemačke, Oktavijan Miletić zapravo uspeva da odbije ponudu Ravnateljstva za film Nezavisne Države Hrvatske, za snimanje propagandnog filma Iz velikog povijesnog govora dra. Ante Pavelića na Trgu Stjepana Radića u Zagrebu 21. svibnja 1941. Da je ovaj film snimio, veoma je diskutabilno da li bi bio živ (ili makar slobodan) da šezdesetih godina primi nagradu Vladimir Nazor za životno delo i doprinos filmu.
          Agram, die Hauptstadt Kroatien je film za koji se dugo verovalo da je izgubljen. Kako nikada nije bio zvanično prikazan ni distribuiran u nemačkim ili hrvatskim bioskopima, jedina kopija filma, zapravo nemontirane scene, čuvane su četrdesetih godina u Reichsfilmarchiv. Posle rata, sovjetska vojska konfiskuje i odnosi sa sobom mnoge filmove, a ovom kratkometražnom ostvarenju Oktavijana Miletića gubi se svaki trag: nije bilo poznato da li je film uništen, izgubljen, odnešen, ili je pak ostao u nemačkom arhivu. Zašto ovaj Oktavijanov film nikada nije bio dovršen ne postoje jasni razlozi, ali jedan može biti taj da je on imao pametnija posla: upravo u to vreme počinje snimanje filma koji će biti završen 1944. godine. U suštini melodramsko ostvarenje sa pregršt patetičnih i sentimentalnih scena, Lisinski je prvi hrvatski dugometražni zvučni film, a govori o životu kompozitora Vatroslava Lisinskog, jednog od osnivača Ilirskog pokreta.
          Još za života bio je priznat kao pionir hrvatskoga filma, a samim tim i kao jedan od pionira jugoslovenoskog filma. Dvadesetih godina, zajedno sa grupom filmskih entuzijasta, osniva Zagrebački filmski krug i snima brojne kratke filmove sa kojima učestvuje na filmskim festivalima širom Evrope i osvaja mnoge nagrade, između ostalog i za film Poslovi konzula Dorgena; tu mu je nagradu uručio Luis Limijer, jedan od prvih filmskih režisera u istoriji. U ovom periodu Miletić pravi i pregršt kratkih filmova, intimnih zapisa, poput filma sa prelepim naslovom - Komadić savske sezone. U ovom kratkom filmu, Miletić snima devojke koje se kupaju na Savi: film nam daje mogućnost da provirimo kroz oči jednog dečaka zaljubljenog i opčinjenog ženskim telom, stranom teritorijom. Kako bi izbegao mešanje u politiku, a da ipak nastavi da se bavi stvaralačkim radom, u vreme NDH Miletić se bavi tzv. „kulturnim filmovima", često praveći čudne žanrovske mešavine, poput filma Barok u Hrvatskoj iz 1942. godine, koji predstavlja mešavinu igranog filma i dokumentarca o baroknim dvorcima.
          Nakon rata posvetio se snimateljskom radu, pa snima prvi film socijalističke Jugoslavije, Jasenovac (1945), dokumentarac o zloglasnom logoru, snimljen ubrzo po njegovom oslobađanju i zatvaranju. Ubrzo pozom snima i film Živjeće ovaj narod (1947). Kada sam uz pomoć googla tražio plakat ovog filma ili pak poneku fotogorafiju, otkrio sam da je ratni huškač i neočetnik, fašista i loš pevač, Baja Mali Knindža snimio je album pod ovim nazivom 1993; nisam siguran da li je znao da uzima ime jednog od prvih partizanskih filmova, ali pretpostavljam da nije. Scenario za film napisao je Branko Ćopić; verovatno da je priča prilično poznata: tokom bosanskog ustanka protiv okupatora, srpska seljančica Jagoda zaljubljuje se u partizanskog komesara Ivana, specijalistu za miniranje pruga koji je - gle čuda Bajo Knindžo mali - hrvatske nacionalnosti.

          Po okončanju radnog veka, Otkavijan Miletić svoje dane provodi kao tipičan penzioner: šetnje po parkovima, posete lekaru umesto društvenog života, možda ponekad i šah sa komšijama, ukrštene reči posle ručka i skupljanje mrvica od hleba za vrapce na balkonu. Verovatno slučajni prolaznik ne bi pretpostavio da se radi o višestruko nagrađivanom umetniku, o čoveku koji je jedan od najzaslužniji za stvaranje hrvatskog filma. Zamišljam ga kako se šeta zagrebačkim ulicama, razgledajući ulice koje je pre pola veka ovekovečio filmovima kojih sada više nema, zamišljajući kadrove koje bi mogao snimiti, ah samo da nije u penziji i da pri ruci ima kameru!
          Dvadesetak godina nakon njegove smrti počinju da se pojavljuju njegovi nestali filmovi, i to u prvom redu zahvaljujući mukotrpnom preturanju po nemačkim i austrijskim filmskim arhivama koje je preduzeo Daniel Rafaelić. Filmovi koje je sovjetska vojska odnela iz Nemačke po završetku rata, vraćeni su 1990. godine u arhiv u Berlinu, a sa njima vraćen je i Agram, die Hauptstadt Kroatien, ali je slučajno ili zbog nečije nepažnje, ime Oktavijana Miletića izgubljeno pa je film bio vođena kao delo anonimnog autora o životu u Hrvatskoj. Nakon što je otkriven, film je odmah potom rekonstruisan i prikazan premijerno na filmskom festivalu u Zagrebu 2008. godine.
          Za Oktavijana Miletića prvi put sam čuo danas, ovo što sam gore izneo samo su najosnovnije biografske činjenice, daleko od toga da je to čitav jedan život. Na njegovo postojanje ukazao mi je prijatelj koji se bavi filmom, i ja sam mu zbog toga veoma zahvalan. Moj prvi impuls bio je da pročitam šta mogu o njegovom životu, a onda i da potražim makar delove njegovih filmova - jer ako ih na internetu nema, onda verovatno ne postoje. Ja imam veoma čudan afinitet prema starim, malo poznatim stvarima, zaboravljenim umetnicima i idejama koje su suviše dobre da bi bile ostvarive. Ne znam kako vi, ali mene uvek uhvati neka čudna nostalgija kada gledam stare snimke. Saudade, tako se to kaže na portugalskom.