Kardinal Rišelje

Kardinal Rišelje, punim imenom Arman Žan di Plesi de Rišelje (Armand Jean du Plessis de Richelieu, 1585-1642), stoji na razmeđi dvaju svetova, crkvenog i državnog, upravo zbog toga (zbog svoje crvene kardinalske odore) dobijajući nadimak „crvena eminencija" (Éminence rouge), dok će njegov uticajni politički savetnik, agent i tajni diplomata, Fransoa Žozef Di Tremble (François Joseph du Tremblay), takođe svešteno lice, kapucinski fratar, zbog sive boje svoje monaške odore dobiti nadimak „siva eminencija" (Éminence grise), otkuda sam izraz i vodi poreklo.

Bilo kako bilo, i Rišelje i Di Tremble će biti ključni ljudi francuske politike za vreme vladavine Luja XIII, oličavajući sedamnaestovekovni barokni spoj svetovnog i sakralnog, oličavajući moćne političke, ali i crkvene figure, koje će biti potpuno na tragu moćnih renesansnih papa poput Julija II s tom razlikom što će fokus svog služenja pomeriti sa Crkve na državu i njen „državni razlog" kao svežeg istorijskog aktera koji je tražio da bude poslednja instanca autoriteta i legitimiteta vlasti.

Kardinal Rišelje će predstavljati svojevrsnog „svetovnog kardinala", koji će svoju kardinalsku sakralnu poziciju koristiti kako bi jačao svoju svetovnu političku poziciju „prvog ministra" Luja XIII, stojeći na razmeđi snaga akcije (jake novovekovne države koja je pretendovala na svoje „apsolutno" pravo poslednjega priziva na početku epohe tzv. državnog apsolutizma) i snaga reakcije (Crkve i klera koji su hteli da za sebe zadrže pravo poslednjega priziva). On svojim likom i delom oličava prvu sintezu epohe, sintezu između mantije i države, koju je pre njega oličavao i niz renesansnih papa, no koji nisu vodili eksplicitnu svetovnu, već su vodili „sakralnu" državu, bivajući time samo napola „moderni", dok je Rišelje moderan u pravom smislu reči, služeći isključivo „državnom razlogu" nezavisno od Crkve, otvarajući time epohu značajnih modernih državnika.

Rišelje oličava epohu državnog apsolutizma koji se kao politički obrazac morao zaokružiti pod krovnim principom „državnoga razloga", kako bi državništvo modernog doba uopšte bilo konstituisano u svom početnom, apsolutističkom, obliku. Ono se, u ovom svom prvom koraku, konstituiše kroz princip beskrupuloznog i odanog služenja državi i njenom „državnom razlogu", koje je teorijski zazivao Makijaveli u svom Vladaocu, a koje je u konkretnoj istorijskoj stvarnosti vek kasnije realizovao Rišelje. Tek će se kasnije, sa Napoleonom i De Golom, državništvo modernoga doba okrenuti od države društvu, tražeći njihovu produktivnu sintezu, dok je u momentu svog konstituisanja bilo prinuđeno na sintezu između prethodnog - sakralnog (crkvenog) i novog - svetovnog (državnog) svetonazora, kako bi konstituisalo sferu političkog koja će biti nezavisna od crkvenog autoriteta, budući da je Crkva pre države bila nosilac neupitnog autoriteta i legitimiteta.

U postojećim vektorima vremena kardinal Rišelje će gotovo nepogrešivo gađati ishodujuće rezultante, stojeći kao kardinal jednom nogom u poretku Crkve, da bi drugom, kao „prvi ministar", stajao u poretku države, otkidajući malo po malo od crkvenog autoriteta i legitimiteta, prenoseći ga državi i njenom „državnom razlogu". Već će njegovo rano obrazovanje i potonji životni put svedočiti o srednjekraći dominantnih društvenih sila vremena na kojoj je stajao.

Rišelje potiče iz nižeg plemstva i od malena biva „treniran" za službu nekom entitetu koji će ga nadilaziti, kroz studij filozofije i kroz obuku za vojnu karijeru, što mu je trebao biti prvi poziv. Iako krhkog zdravlja, provodi neko vreme kao mladi oficir, kada se odjednom, nizom dogovora između krune, Crkve i njegove porodice, koja je imala izvesne zasluge po državu, ukazuje mesto biskupa u jednom od francuskih gradića, koje je prvotno bilo namenjeno Rišeljeovom starijem bratu, koji pak za to nije imao interesovanja. No, mladi Arman Žan di Plesi, potonji kardinal Rišelje, obdaren željom za probitkom na društvenoj lestvici, brzo shvata mogućnosti koje bi mu ovo mesto moglo dati, te ionako obdaren snažnim akademskim interesima i sposobnošću da marljivo uči, počinje pripreme za preuzimanje ovog mesta, koje uskoro i dobija. Time, pošto je prethodno bio u poretku vojske, stupa u poredak Crkve, da bi uskoro stupio i u poredak državne administracije, posvećujući čitav svoj život služenju dominantnim hijerarhijskim poretcima svoga vremena, razvijajući smisao i talenat za odnose moći unutar njih i za zakulisne igre koje moć i njeni hodnici donose sa sobom.

U početku Rišelje, kao mladi biskup, odano služi interesima Crkve, te 1614. godine predstavlja Crkvu u francuskoj skupštini staleža (Estates-General) žestoko braneći njene interese, tražeći da se ona izuzme od poreza, u isto vreme tražeći i više političke moći za kler, posebno za biskupe, odnosno rang u kojem se tada nalazio. Žestoko polemiše sa predstavnicima Trećeg staleža, te uskoro biva izabran za jednog od najviđenijih predstavnika Prvog staleža (klera) koji će skupštini staleža u ime Prvog staleža podnositi peticije i odluke. Njegov talenat u političkim i društvenim borbama ne prolazi nezapaženo, te uskoro biva pozvan na dvor gde, 1616. godine, postaje državni sekretar sa odgovornošću za spoljne poslove, nalazeći moćnog zaštitnika u jednom od najmoćnijih ministara monarhije toga vremena.

No, ovaj njegov prvi uspon uz stube moći prolazi neslavno, jer mladi biskup, nakon niza spletki u kojima gubi zaštitnike, biva prinuđen da se povuče u Avinjon 1618. godine, gde se predaje pisanju i naučnom radu na katehizmu Crkve, što rezultira delom Poduka hrišćanina (L'Instruction du chrétien) koje pokazuje i njegove zavidne akademske talente.

(Odlomak iz knjige Nevena Cvetićanina „Državništvo modernog doba", Arhipelag-Institut društvenih nauka, Beograd, 2016. Tekst knjige je dat bez referenci, fus-nota i referirajuće literature koji se nalaze u štampanoj verziji knjige)