Proboj

Tačno pre 90 godina, na današnji dan, u zoru, francuski general Franš D’ Epere naredio je da se krene u proboj Solunskog fronta, u kome je srpska vojska odigrala glavnu ulogu i koji se ubraja među najuspešnije operacije Prvog svetskog rata. Ova neviđena ofanziva i dan-danas se izučava na mnogim vojnim akademijama širom sveta, kao blistavi primer jedne velike pobede.
U 5.30 časova, posle snažne artiljerijske pripreme, divizije prvog ešalona Druge armije započele su napad. Srpska vojska nezadrživo je krenula u otadžbinu! Za manje od 15 dana srpska vojska prevalila je više od 700 kilometara. Savezničke trupe u čudu su posmatrale neverovatno prodiranje srpskih vojnika. Kako su saveznici svedočili, često su imali poteškoća da na motornim vozilima sustignu srpske borce koji su - jurišali pešice!

Srbija je posle četiri godine neviđenih muka i patnji - ponovo slobodna!
Sve je, zapravo, počelo tri godine ranije.

Solunski front nastao je kao pokušaj saveznika (posle mnogih kalkulacija, taktiziranja i odugovlačenja) da pomognu Srbiji u jesen 1915. godine protiv združenog napada Nemačke, Austrougarske i Bugarske.

Ali, ekspedicija je došla prekasno i u nedovoljnom broju da spreči pad Srbije, a bila je i otežana unutrašnjom političkom krizom u Grčkoj. Na kraju je stvoren stabilan front, koji se prostirao od albanske obale Jadranskog mora do reke Struma, u kome su se međunarodne savezničke snage borile sa Centralnim silama. Solunski front je ostao prilično stabilan, uprkos lokalnim akcijama, sve do velike savezničke ofanzive predvođene Srbijom u septembru 1918. godine, koja je rezultirala kapitulacijom Bugarske i oslobođenjem Srbije.

Austrougarska je napala Srbiju u avgustu 1914. godine, ali nije uspela da savlada srpski otpor. Posle ulaska u rat Otomanskog carstva na strani Centralnih sila, odlučujući faktor bio je položaj Bugarske. Ova zemlja je zauzimala strateški položaj na boku Srbije, a njena intervencija, verovalo se, na bilo kojoj od strana odlučujuće bi poremetila ravnotežu. Dok su saveznici mogli da ponude male teritorijalne ustupke od Srbije i (još uvek neutralne) Grčke, obećanja Centralnih sila bila su mnogo primamljivija, pošto su one nudile većinu teritorija koja je Bugarska tražila. Posle poraza Antante kod Galipolja i ruskim porazom u Gorlice-Tarnovskoj ofanzivi, koje su demonstrirale snagu Centralnih sila, kralj Ferdinand je potpisao sporazum sa Nemačkom i 21. septembra 1915. godine je započeo mobilizaciju za rat.

Kada je Bugarska započela mobilizaciju, Francuzi i Britanci su poslali dve divizije da pomognu Srbiji, ali su kasno stigle u Solun. Delimični razlog za ovo odlaganje bila su sukobljena mišljenja u grčkoj vladi o ovom ratu. Prema Srbiji su krenule Bugarska, Nemačka i Austrougarska vojska, sve pod komandom feldmaršala Makenzena, koje su ukupno brojale oko 500.000 ljudi. Nemci i Austrougari su započeli svoj napad 5. oktobra masovnom artiljerijskom pripremom, koju su sledile prelasci preko Save i Dunava. Zatim je 11. novembra bugarska vojska napala iz dva pravca, jednim sa severa prema Nišu, a jednim sa juga prema Skoplju. Bugarska vojska je bila velika i brzo se probila kroz slabije srpske snage koje su pokušavale da zaustave njeno napredovanje. Zbog bugarskog proboja, pozicija Srbije je bila beznadežna - njena glavna vojska na severu zemlje bila bi ili okružena i primorana na predaju ili bi morala da se povuče.
Vojvoda Radomir Putnik naredio je povlačenje na jug i zapad prema Crnoj Gori i Albaniji. Srbija je gotovo opustela! Vreme je bilo loše, kao i putevi, a vojska je morala da pomogne desetinama hiljada civila koji su se povlačili sa njom. S vojskom i narodom povlačio se i već ostareli kralj Petar Karađorđević. Po ciči zimi, kroz sneg i led, naši vojnici i civili povlačili su se kroz bespuća Albanije. Izmučeni, izgladneli, slabo odeveni imali su protiv sebe još jednog podmuklog protivnika - stanovništvo Albanije. Gde god su mogli, Arbanasi su mučki, s leđa, napadali i ubijali naš narod. Na ovom strašnom putu stradalo je više hiljada Srba.
Ukupno je oko 125.000 srpskih vojnika stiglo do obale Jadranskog mora i ukrcalo se na francuske transportne brodove koji su ih prevezli na brojna grčka ostrva, a većina je otišla na Krf, pre nego što su poslati za Solun. Vojvoda Putnik je zbog bolesti morao biti nošen tokom celog povlačenja i umro je u bolnici u Nici (Francuska) 1917. godine.

Srpska vojska (sada pod komandom generala Petra Bojovića), posle odmora i oporavka na Krfu, francuskim brodovima prebačena je na Solunski front. Tada su i savezničke snage bile vrlo velike, a konačno su imale i grčku vojsku na svojoj strani. Međutim, i Bugarska je povećala brojnost svoje vojske tokom 1917. godine i u pogledu ukupnog broja vojnika dve strane su bile približno jednake. Ali, ratna sreća sada je bila na strani saveznika. U pogledu morala dve strane su bile potpuno različite. Saveznici, koje je ponosito predvodila Srbija, bili su uvereni u svoju skoru pobedu, dok su bugarski vojnici uvideli da je i ovaj rat za njih izgubljen - Otomansko carstvo je bilo pred kolapsom, vlada Austrougarske je bila u haosu, a nekada moćna nemačka vojska je poražena na Zapadnom frontu.

U jesen 1918. godine, uporedo sa ofanzivom savezničkih snaga na zapadu pripremana je i velika ofanziva na širokom i dugačkom Solunskom frontu. Krajem decembra 1917. godine postavljen je komandant savezničkih vojska na solunskom frontu, francuski general Gijoma. Po prijemu dužnosti on je od srpske Vrhovne komande tražio da proširi front svoje vojske, ali načelnik štaba srpske vrhovne komande general Petar Bojović nije se složio sa tim i tražio je da se srpski front još više skrati. Kao rezultat ovih nesuglasica došlo je do promena - na mesto generala Gijoma, došao je general Franš D’ Epere, a na mesto generala Bojovića vojvoda Živojin Mišić čiju je Prvu armiju primio general Bojović. Vrhovnu komandu nad celom savezničkom vojskom imao je general D’ Epere, a nad srpskom, pored prestolonaslednika Aleksandra Karađorđevića i vojvoda Mišić.

Posle dužih priprema, na današnji dan pre 90 godina, srpska vojska, uz pomoć saveznika počela je proboj Solunskog fronta u Prvom svetskom ratu, koji je završen oslobođenjem Beograda 1. novembra 1918. godine
Poginuli vojnici na frontu su sahranjeni u sklopu srpskog vojničkog groblja na Zejtinliku u Solunu.SLAVA IM!