KAO DA JE BILO NEKAD...

pomalo nostalgičan update jednog starog teksta u četiri i po slike

Slika prva

U filmu Geto – tajni život grada, autora Ivana Markova [1] glavni junak-narator Goran Čavajda – Čavke kroz priču o ličnoj emotivnoj istoriji govori i o istoriji mučnih godina između 1991 i 1995. u kojima se ustoličavao duh provincije koja je, sasvim izvesno, uništila urbani Beograd:

Čavke je roker. O sebi govori kao o pripadniku jedne izgubljenje i potrošene generacije. Ima trideset i tri godine i oseća se prestar da nešto novo započne a premlad da se pomiri sa onim što se dešava. Luta gradom (Beogradom), u koji je pre nekoliko godina beskrajno verovao, posećuje mesta gde se još uvek svira prava muzika, lamentira nad potrošenom energijom i vremenom... Glasno se pita kako je moguće da pobede oni koji nisu bili ni pametniji, ni lepši, ni talentovaniji, pa čak (u početku) ni brojniji. Pri kraju filma Čavke odlazi na jedan koncert tzv, narodne muzike. U sportskoj hali, na čuvenom “Poselu ”, okupilo se desetak hiljada ljudi. Bez mimike, bez ikakvog gesta, Čavke stoji okružen čudnom mešavinom veoma mladih i sredovečnih ljudi, dok najstrašnija muzika pokreće tela lica i gomile. Dok nije došao među njih Čavke nije bio svestan brojnosti i energije ovog paralelnog sveta. Osećao je kako se grad u koji je verovao topi i nestaje... [2] 

A samo petnaestak godina ranije ─ septembra 1979. godine Beograd je dobio svoj prvi kafić Zlatni papagaj, kasnije i desetinu drugih. Period između 1979. i 1985.godine bio je vreme novog shvatanja, tačnije redefinisanja termina: Urbano, Umetnost i Grad. Ma kako to patetično zvučalo za pripadnike Novog talasa rock-n-roll je tada bio način gledanja na svet i na sebe u tom svetu. Uprkos oficijelnoj (čitaj: državno pretežiranoj) kulturi komunizma rađao se sasvim novi duh čija je jedna od pokretačkih energija bila snažna želja da se bude deo zapadnog sveta. Društvu punom (komunističkih) tabua Novi talas suprotstavio je viziju slobodnog društva koje počiva na istim slobodnim pojedincima. Iz betonskih podruma, haustora i garaža tokom osamdesetih širom Srbije nicali su rok bendovi. Rađale su se prve istinske ikone pop kulture kod nas. Opuštenost, otvorenost, nova osećajnost i bunt urbane kulture stajali su kao jasna alternativa ekonomskoj krizi kao i političkoj i kulturnoj konfuziji nastaloj nakon smrti Josipa Broza. Albumi Novog talasa vrteli su se po svetskim top-listama. Beograd ─ ali i Zagreb, Sarajevo i Ljubljana ─ postali su nezaobilazni punktovi na globalnoj art mapi...


Slika druga

Tokom devedesetih godina XX veka predstavnici Novog talasa bili su (uz studente) politički najsvesniji deo našeg društva. Kao motorna snaga građanskih (mirovnih) protesta glas protiv ekonomske destrukcije, ratnog ludila i totalnog poseljačenja Beograda i Srbije ovdašnji umetnici, odnosno njihov osvešćeni(ji) deo, ponašali se onako kako su jedino i mogli ─ kao aktivni inicijatori procesa društvenih i političkih promena. Pod programskim geslom Nećemo da pobedi narodna muzika grupa beogradskih rokera (Milan, Cane, Gile, Švaba, Anton, Čavke, Borko i Jovec) uz produkcijsku podršku Radija B92 sproleća 1992.godine formiraju Rimtutituki bend koji tih godina što od depresije što od represije ustondirani Beograd bude antiratnim porukama krećući se i svirajući u otvorenom kamionu. U proleće 1992.godine na Trgu slobode u organizaciji Benda održan je antiratni koncert S.O.S. mir – ili Ne računajte na nas posvećen nastojanjima da se očuva mir u Bosni. Srbiju tada (uzalud) budi i upozorava harizmatična melodija Slušaj vamo i njen nezaboravni refren: Mir, mir brate mir, više volim tebe mladu nego pušku da mi dadu... Više tucaj, manje pucaj. Mir, mir brate mir...

Poslednjih veliki jugoslovenski rok koncert pod nazivom Rn'R Zauvek održan je u Beogradu 30. aprila 1994.godine s učešćem gotovo svih značajnijih jugoslovenskih grupa. Nastup EKV Milan Mladenović započeo je rečenicom: Da li ste dobro? Da li smo preživeli?. Sve ovo svakako je bilo povod zbog kog je Miloševićev režim upravo u beogradskoj urbanoj kulturnoj sceni prepoznao svoje najdoslednije oponente što će na kraju dovesti i do fatalnog “zaključka” po kom je upravo Rock&Roll bio jedan od osnovnih energetskih potencijala nezadovoljnog naroda. Na Milana Mladenovića i EKV, Dušana Kojića i Disciplinu kičme, Obojeni program, Boje ili Direktore..., režim očito nije mogao da računa ─ odgovor je usledio ubrzo. Osnivanje Televizije Palma, kasnije i TV Pinka , uz neposredni patronat režima, za svoj konačni ishod imaće minimiziranje i uništenje beogradske urbane (muzičke) scene. Stvar postaje utoliko apsurdnija ima li se u vidu podatak da je Željko Mitrović, vlasnik TV Pink, bio nekadašnji basista kultnog sastava Oktobar 1864. Sprovodeći estetiku kulturnog genocida, TV Palma predstavljala je, doduše, nešto tvrđu struju: Ne volim te Alija zato što si balija srušio si miran san. Nosila ti Drina sto mudžahedina svaki dan, dok je TV PINK [3] preferirao naizgled "sofisticiraniju" varijantu: Kad bi bio ranjen krvi bih ti dala – oba svoja oka kad bi bio slep...

Slika treća

Peti oktobar i toliko čekane demokratske promene dočekane ritam-sekcijom beogradskih bubnjara na ovom planu nisu donele očekivane promene. Naprotiv!

Nove demokratske vlasti nisu imale snage a ni interesovanja da se posvete izgradnji novog vrednosnog sistema i drugačijeg kulturnog identiteta. "Estetika" kulturnog genocida ─ ista ona koja je za svoj krajnji ishod, između ostalog, imala i ubistvo premijera dr Zorana Đinđića ─ i koja je tokom devedesetih inaugurisana kao kontrateža beogradskoj urbanoj sceni nakon 5.oktobra legalizovana je i institucionalizovana: nacionalnim frekvencijama, Grand paradama, ekspanzijom rijaliti šou emisija i ostalim Piramidama...

Slučaj nestanka beogradske rok scene, tačnije njene potpune marginalizacije, tako postaje paradigmatsko mesto socio-političkog stanja (umetnosti) današnje Srbije u kojoj je, uz neokrnjenu vitalnost populističkog šunda devedesetih, kao dominantan društveni i politički obrazac nametnuta tendencija potpune tabloidizacije šireg polja i konteksta kulture. Nekritičkim odnosom prema populističkoj histeriji koja je zahvatala sve oblasti života i kulture srpska elita praktično se samoukinula – umesto nje na scenu je ponovo stupio tip poluintelektualca i provincijalizovani duh predgrađa. Isuviše se i predugo ovde poigravalo sa idejama, idealima i smislom, tako da je to teško nasleđe na kraju za rezultat imalo gubitak smisla.[4] 

Ovome u prilog idu i rezultati istraživanja mr Predraga Cvetičanina, sociologa umetnosti i kulture na Filozofskom fakultetu u Nišu, na temu Kulturne potrebe, navike i ukus građana Srbije. Na reprezentativnom uzorku od 2.300 ispitanika, mr Cvetičanin je utvrdio da: U Srbiji 60 odsto ljudi voli Cecu Ražnatović, a više od 40 odsto ne znaju čime se bave ili ko su uopšte "Partibrejkersi". Više od trećine ne zna da navede ime omiljenog pisca, a dve trećine ne zna nijednog jedinog slikara. Čak 13,5 odsto ljudi nema nijednu knjigu u kući, dok još četvrtina ispitanih poseduje svega do 25 knjiga.[5] Potpuni kolaps sistema vrednosti svakako se ogleda i u činjenici da većinu najčitanijih listova u ovoj zemlji danas čine tabloidi...


Slika četvrta

Preosteljivi, tužni, zaboravljeni i nedovoljno shvaćeni na ovdašnjoj kulturnoj sceni brojni protagonisti Novog talasa ─ kao autentični promoteri alternativne kulture jedan po jedan odlazili su sa umetničke i životne scene.

Daleko od grada u koji je verovao, zaboravljen i sam Goran Čavajda Čavke (1962) bubnjar Električnog orgazma umire na Tasmaniji 1997. godine. Ivan Vdović ─ Vd (1960) bubnjar Limunovog drveta, Šarla Akrobate, Heroja i član prve postavke EKV (Katarine II) umire 1992.godine. Milan Mladenović (1958) osnivač Limunovog drveta, gitarista Šarla Akrobate i frontmen EKV svoj poslednji album (Angel's Breath s Mitrom Subotićem i grupom brazilskih muzičara) snima u Brazilu (to je neka vrsta psihodeličnog samba-roka s balkanskim uticajem, Milan) u proleće 1994.godine ─ 5. novembra 1994.godine Milan Mladenović umire u Beogradu od raka pankreasa. Bojan Pečar (1960), basista EKV, umire u Londonu od srčanog udara 13.oktobra 1998.godine. Dušan Gerzić Gera (1961) slikar, performer, saksofonista i bubnjar grupe Via Talas umro je u Beogradu 1998.godine. U Sao Paolu, u požaru koji je zahvatio njegov studio, pokušavajući da spase master trake albuma Tanto Tempo Bebel Gilberto, 2. novembra 1999. ugušio se Mitar Subotić Suba () jedan od najboljih muzičkih producenata i inovatora u SFRJ. Margita Stefanović Magi (1959) klavijaturistkinja i vokal EKV-a umire 18.septembra 2002. godine u beogradskom Centru za smeštaj beskućnika. Slikar i radio-voditelj Miomir Grujić Fleka (1954), osnivač kluba Akademija, umro je u Beogradu jula 2003.godine. Dugogodišnji vlasnik Zlatnog papagaja (od 1981. do 2004.kada prestaje sa radom), arhitekta Đura Kojić umro je u Beogradu septembra 2008.godine. Kultna glumica New Wave-a Sonja Savić (1961), poslednjih godina živeći okružena najužim krugom prijatelja, posvećena alternativnoj umetnosti (eksperimentalna muzika, film i teatar ─ bend Supernaut) u vlastitom dobrovoljno izabranom Getu, umrla je u Beogradu 23.septembra 2008.godine.

Završetak teksta u drugom broju časopisa KVART koji iz štampe izlazi 17.oktobra

napomene:

[1] Autor antologijskog filma GETO, Ivan Markov danas je clan DSS-a i (doskorašnji?) zamenik direktora Sava Centra.

[2] Velimir Ćurguz Kazimir, Od ostrva do kontinenta, u : DESET GODINA PROTIV - Građani Srbije u borbi za demokratiju i otvoreno društvo 1991-2001, Medija centar, Beograd, 2001, str.8

[3] Program Televizije Pink je srce kulturnog, zabavnog, intelektualnog i političkog života. Citat preuzet sa oficijelnog sajta televizije Pink. 

[4] Svetislav Basara, Laž i besmisao u Srbiji, intervju, razgovarao Nebojša Grujičić, Vreme, Beograd, 25.septembar 2008, str.48-50

[5] O.M, Srbija još živi po ukusu predgrađa, BLIC, Beograd, 16.09.2007.