O dve reke u Vijetnamu, Budizmu i ekologiji...

Vijetnamce oblik njihove zemlje na mapi sveta podseca na bambusov stap sa dve korpe pirinca na svojim krajevima.

Te dve korpe su zapravo delte dve najvece reke u Vijetnamu – Mekonga na jugu i Crvene Reke na severu. Ovo nisu samo najplodnije i najnaseljenije regije u Vijetnamu – one su i ishodiste drevne i specificne Vijetnamske kulture.

Plodni recni nanosi taloze se duz njihovih tokova vec hiljadama godina. Klima je subtropska na jugu zemlje, a umerena na severu i odredjuju je letnji i zimski monsuni. Upravo ovakvi prirodni uslovi omogucili su bogat i raznovrstan biljni i zivotinjski svet. Ovde uspeva preko 12 hiljada biljnih vrsta od kojih je tek nesto vise od polovine naucno klasifikovano. Ovde zive i stotine vrsta sisara, preko 800 vrsta ptica, vise od 180 vrsta reptila, 80 vrsta vodozemaca i stotine vrste riba. Ljudske zajednice zivele na su ovim prostorima jos u Neolitu, dakle pre 10-ak hiljada godina. 

Danasnji Vijetnamci su kao posebna etnicka grupa nastali pre vise od dve hiljade godina mesanjem indonezanskih plemena i naroda Viet i Taj sa severa. Stvorena je i snazna lokalna kultura koja je bila sposobna da "transformise" i svojim potrebama "prilagodi" duhovno iskustvo kojem je bila izlozena tokom hiljadugodisnje vladavine Kineza, koja se okoncala tek u 10-om veku. Ova kultura se cak polako sirila i to upravo duz tokova najvecih reka – sa severa na jug zemlje - i asimilovala narode i plemena koja su tu zivela.

Danasnji Vijetnam sa vise od 70 miliona stanovnika je 12-ta najmnogoljudnija zemlja u svetu.  Osim etnickih Vijetnamaca, ovde zive i Kinezi, Kmeri, narod Cam, kao i 50-ak etnickih plemena, tzv. “planinskih naroda”. 

Mada u velikoj meri autonomna, Vijetnamska kultura znacajno je obelezena kulturama Kine i Indije. Buduci jedna od kljucnih luka na morskom putu izmedju ove dve zemlje, Vijetnam je bio i pod direktnim uticajem ovih civilizacija.

Upravo metode obradjivanja zemlje, pravljenje i upotreba metalnih plugova, pripitomljavanje zivotinja, kao i kopanje recnih kanala i sistem navodnjavanja bile su vestine i znanja koja su u Vijetnam doneli Kinezi. Ovo je omogucilo nastajanje jedne posebne kulture zasnovane na poljoprivredi i proizvodnji pirinca sto je i danas osnova zivota u Vijetnamu.

Osim ovih prakticnih znanja, Kina i Indija su imali i odlucujuci uticaj na duhovno iskustvo i kulturno nasledje Vijetnamaca.

Filozofske i religijske sisteme misljenja, kao sto su Taoizam i Konfucijanizam, u Vijetnam su doneli kineski administratori, upravljacka vlastela i uceni ljudi.

Narocito je Konfucijanizam sa svojim slozenim sistemom pravila ponasanja, drustvene hijerarhije i isticanjem odgovornosti pojedinca prema drustvu, a posebno razvijenim sistemom obrazovanja, imao trajnog uticaja na formiranje Vijetnamskog drustvenog i obrazovnog "modela". Sve do pocetka 20-og veka Konfucijanizam je bio osnova Vijetnamskog skolskog sistema i hiljade generacija je upucivano KAKO da ispune svoje obaveze prema porodici i zajednici.

Takodje, tradiciju ranog budistickog ucenja – Teravada (Hinajana) Budizam Vijetnamci su nazvali “Tieu Thua” ili “sa juga”. Ona je u Vijetnam stigla sa Indijskim moreplovcima u deltu Crvene Reke, ali se narocito prosirila u Mekong delti. Drugu budisticku tradiciju, Mahajana Budizam, Vijetnamci su nazvali “Dai Thua” ili “sa severa”,  jer je u Vijetnam stigla iz Kine.

Ipak, sva ova tri sistema filozofskog i religijskog misljenja kao i njima odredjeni “politicki” i “socijalni” ideali, bili su izlozeni uticaju jake lokalne kulture i tradicije i zapravo su njome bili i transformisani.

Tako se postepeno i oformila tzv. “trostruka religija” Vijetnama ili “Tam Giao” koju danas praktikuje vecina vijetnamskog stanovnistva.

Mada je Budizam u Vijetnamu postao zvanicna religija u 12-om veku – njegove ideali i verovanja uglavnom je sprovodila i praktikovala obrazovana elita i slabo je doticala vecinu Vijetnamaca cija se narodna tradicija prenosila usmeno. Obican svet se manje interesovao za sofisticirane filozofije dobrog vladanja i upravljanja drzavom, a mnogo vise za resavanje konkretnih problema “sada” i “ovde” u  realnom okruzenju svakodnevnog zivota. Otuda u Vijetnamskom Budizmu ima i mnogo elemenata iz lokalne kulture i tradicije - misticizma, animizma, politeizma, hindu tantrizma kao i prisustva mnogih bozanstava, zmajeva i demona iz Taoistickog panteona, ali i carobnjackih i magijskih rituala koji se i danas praktikuju u Vijetnamu.

Tradicionalna Vijetnamska kultura je i pre uticaja iz Kine i Indije vec zapravo imala jedan kompletan i jasno oformljen sistem verovanja i obicaja sa cvrsto utemeljenim postulatom shvatanja coveka i sveta. 

Osnova ovog pogleda na svet sadrzala se u opste prihvacenom verovanju u sustinsko jedinstvo ne samo Coveka i Prirode, vec i u opstu povezanost, cak medjuzavisnost, svih formi postojanja – materije i zivota, kao i svih svesnih bica. 

Sav zivi i nezivi svet shvacen je kao neraskidivo povezana celina u kojoj sve ima svoje mesto, vrednost i znacaj i ciji nijedan deo ne moze postojati nezavisno. I sama smrt, prestanak fizickog postojanja shvacena je kao integralni deo ove celine. Tako,  opste rasprostranjeni kult obozavanja predaka je jos jedna specificnost Vijetnamskog kulturnog obrasca.  Njime se ne izrazava samo verovanje u opstanak duse nakon telesne smrti,  vec on izrazava i fundamentalan znacaj koji porodica ima za funkcionisanje ljudske zajednice.

Danasnji Vijetnam je bez obzira na sve drustvene i politicke promene sacuvao ove osnovne aspekte razumevanja coveka i sveta u kome zivimo. Otuda je u sumama ovih reka i danas stvar svakodnevnog iskustva ocuvanje bliske veze coveka i prirode. Negovanje ove veze nije samo ishodiste Vijetnamske kulture i tradicije, vec je shvaceno i kao osnovna "matrica" sveopsteg ljudskog postojanja.

Tako, duboko u Mekong delti nalazi se jedna od najneobicnijih vijetnamskih pagoda – budistickih hramova. Izgradjena u Kmerskom arhitektonskom stilu, ovo je ujedno i manastir u kome se i danas izucava i propoveda Hinajana budisticka doktrina. Ovo mesto je i izuzetno omiljeno medju lokalnim stanovnistvom. Oni ovu pagodu zovu – CHUA DOI – ili Pagoda Slepog Misa.

Svetost zivota, jednakost svih svesnih bica ovde se svedoci zanimljivim prijateljstvom izmedju monaha ove zajednice i velike porodice slepih miseva. 

Slepi misevi vec vekovima zive u vocnjaku manastira. Neuznemiravani u svom dnevnom snu, oni u suton odlaze u lov i u zoru se vracaju na grane ovog drveca cije plodove ne koriste i ostavljaju ih za svoje domacine. Lokalno stanovnistvo je uvereno da je to znak njihove zahvalnosti za gostoprimstvo monaha.

Nije to jedino neobicno prijateljstvo koje ovde uspeva. Kada se neka od domacih svinja rodi obelezena nekim neobicnim znakom – recimo sa 5 papaka – donose se u manastir i tu ostaju da zive. Dobijaju i svoje ime, a kada umru – sahranjuju se i pamte kao dragi prijatelji.