SEKSUALNO NASILJE U ŠKOLSKOM KONTEKSTU - PRIJAVITE!

UVOD
Institucije u kojima su deca i adolescentna populacija poverene na brigu i staranje u Srbiji podsećaju na porodice u Srbiji. Čim nastane loša tajna, počne proces zatvaranja u sebe. I pri najmanjoj mogućnosti obelodanjivanja loše tajne, aktiviraju se sve prepreke u saznavanju iste - jer u patrijarhalnim društvima, uvreženo je da lošu tajnu treba duboko zakopati i čuvati. Obelodanjivanje loše tajne o zloupotrebi deteta na mestu koje je i formalno-zakonski ustanovljeno kao utočište za dete, označava, kako narod kaže „bruku i sramotu", narušava „ugled kuće". Jer, ko je zapravo počinilac zloupotrebe deteta? Pomagač, odnosno zaposlena osoba u instituciji. Opet, „glava porodice".
Statistički podaci Incest Trauma Centra - Beograd, ženske nevladine organizacije i specijalizovane službe za problem seksualnog nasilja, zvanično registrovane 1994. godine, koja u periodu 1994.-2009. god. beleži prosečno 9 prijavljenih slučajeva seksualnog nasilja nedeljno na teritoriji Srbije - od 2003. godine pokazuju konstantu od 10-11% prijavljenih slučajeva emocionalne, fizičke i seksualne zloupotrebe deteta od strane pomagač(ic)a zaposlenih u različitim ustanovama gde su deca i adolescentna populacija povereni na brigu i staranje. Reč je o sledećim ustanovama (prema redosledu učestalosti prijavljenih slučajeva): 1. domovima za decu bez roditeljskog staranja 2. tzv. specijalnim školama koje pohađaju deca sa umanjenim intelektualnim sposobnostima 3. ustanove u kojima borave deca sa invaliditetom na trajnom smeštaju 4. škole (opšta populacija dece)*. Kategorije od 1 do 3 upućuju na decu koja su već pod višestrukim rizikom i koja su ranjiva.
U Srbiji je seksualno zlostavljanje dece i žena još uvek nepoželjna tema na javnoj agendi. Dok pitanja emocionalnog i fizičkog zlostavljanja žena postepeno krče svoj put u svesti opšte i stručne javnosti, i građanstvo i država ciljano se drže na margini seksualno nasilje. Zbog toga, i ovi redovi, u svojoj sadržajnoj koncepciji i obraćanju, stavljaju prioritet delovanja na promenu stava čitalaštva. Podtabu je, svakako, seksualno zlostavljanje dece i adolescent(kinj)a u školskom kontekstu (kao i ustanovama socijalne zaštite). Tabu se brižljivo krije prvenstveno unutar „stručne" javnosti. To je prva ljuska koju treba ukloniiti i narušiti nepisani zakon poricanja. Kao i u porodici gde postoji seksualno nasilje, ovaj zatvoreni sistem poricanja i minimiziranja deca zovu „zaverom odraslih". Odrasli čuvaju sebe. Zatim se maglovito, teorijski, nazire koncept interesa deteta. Kroz ove redove se ukazuje na različite pozicije iz kojih pomagači, i kao građani i kao službena lica, uporno izvršavaju delo nečinjenja (kako obaveze prijavljivanja tako i učešća u pravnom postupku) i na taj način ukazuje i na spektar okolnosti u kojima se seksualno nasilje odvija u Srbiji.
Na kraju uvodne reči, skrećem Vam posebnu pažnju na činjenicu da pravilnost u poricanju i minimiziranju rasprostranjenosti i obaveze postupanja kod seksualnog nasilja u porodici (a time i u ustanovama, počinjenog od strane pomagač(ic)a) - predstavlja trend otvaranja teme tzv. „vršnjačkog nasilja" kao trend zamene teza i izbegavanja rada na korenu problema. Nasilje među vršnjacima je samo jedan od rezultata celovitog narušavanja vrednosti u porodici i društvu u Srbiji i, posledica, zapravo „rep događaja" u odnosu na emocionalno, fizičko i seksualno nasilje koje se odvija unutar naših porodica. Zapravo ga je neophodno i tretirati kao deo takvog uzročno-posledičnog odnosa.
Podvlačim da je za školski kontekst - nedvosmisleno priznat koncept rada u uređenim zemljama sa dugom istorijom rada u oblasti rodno zasnovanog nasilja - predviđeno izvođenje preventivnih programa koji aktivno uključuju (NEOPHODNIM REDOSLEDOM): nastavno osoblje, roditelje i decu. Dakle, deca su poslednja u tom nizu.
Međutim, u Srbiji je i dalje lakše pribeći modalitetima rada na pojedinačnim aspektima, čak i ukoliko to nosi izvestan rizik od poruke opštoj javnosti „da su deca problem". Ili po cenu da kroz ponuđene modalitete podignemo svest kod dece, a onda ih „dočekaju" nespremni odrasli, jer je redosled ciljnih grupa koje uče o problemu nasilja poremećen. I onda su opet deca, „zato što se bune i traže svoja prava", potencijalni problem! A zapravo, u porodicu (ili, u državu), Pandorinu kutiju - ne diramo. Nastojimo da ne diramo što je duže moguće. Stav Incest Trauma Centra - Beograd jeste da „bavljenje" temom vršnjačkog nasilja u Srbiji, pored pojedinih dobrih efekata, povremeno poprima i primese čistog pomodarstva. Navodi kojI su izneti, ovde su isključivo u cilju izbegavanja zamki, odnosno „crvenih zastavica".

SUTRA: Uobičajeno reagovanje unutar ustanova na obelodanjivanje zlostavljanja deteta od strane pomagač(ic)a

English version (pls. see below)

* U pomenuti niz prijava Incest Trauma Centru - Beograd, ulazi i izvestan broj slučajeva koji se tiču seksualne zloupotrebe: a) žena sa invaliditetom koje borave u ustanovama za trajni smeštaj odraslih osoba sa invaliditetom i  b) pacijentkinja od strane profesionalnog osoblja u psihijatrijskim ustanovama. Iako je broj ovih prijava ograničen, radi se o temama koje zahtevaju posebno ulaganje i javnost problema. Detaljan pregled statističkih podataka Incest Trauma Centra - Beograd u periodu 1994-2009. može se naći u različitim nacionalnim dokumentima/strategijama koje se tiču prevencije i intervencije u slučajevima zlostavljanja dece. Statistički podaci ITC-a su 2005. prepoznati i integrisani u Nacionalnu strategiju za borbu protiv nasilja nad ženama koju je izradilo Ministarstvo za socijalnu politiku, rad i zapošljavanje, i prezentovani 2007. godine od strane Vladinog tela, Saveta za prava deteta kao jedini zvanični podaci u zemlji (na bazi statističkih rezultata od osnivanja ITC-a, 1994.), kao i 2010. preuzeti za potrebe Nacrta nacionalne strategije za sprečavanje i suzbijanje nasilja nad ženama i nasilja u porodici Ministarstva za rad, zapošljavanje i socijalnu politiku Republike Srbije. Detaljno o delatnosti i rezultatima Incest Trauma Centra - Beograd na http://www.incesttraumacentar.org.rs/ .