Zograf

Na strip sceni je aktivan više od trideset godina i sada je jedan od svetski najpriznatijih srpskih strip autora, govorimo naravno o Saši Rakeziću AKA Aleksandru Zografu (1963) jednom od najpoznatijih stanovnika Pančeva. Pod pseudonimom Aleksandar Zograf, Rakezić je počeo objavljivati ​​još u bivšoj Jugoslaviji, prvo kao šesnaestogodišnjak u samizdat fanzinima, a zatim i u časopisima kao što su NON, Ritam, Rock i Mladost. Od početka devedesetih objavljuje i u inostranstvu (SAD, Francuskoj, Italiji, Nemačkoj, Hrvatskoj, Španiji, Mađarskoj, Grčkoj ...) u časopisima kao što su: The Comics Journal, Zero Zero, Weirdo, Rare Bit Fiends, Buzzard, Cow i Tantalizing Stories. Dok je u Srbiji, postao stalni saradnik nedeljnika Vreme. Tokom proteklih dvadeset godina je sarađivao sa autorima kao  što su: Jim Woodring, Mark Martin, Rick Veitch, Lee Kennedy i Robert Crumb. Najpoznatiji je prema stripovima kao što su Life Under Sanctions, Psychonaut, Dream Watcher i Bulletins from Serbia. 

 

 

Pseudonim Zograf inače potiče iz grčkog i znači "čovek koji crtanjem ili slikanjem daje život stvarima" i koristili su ga ikonopisci i freskopisci. Osim toga što su na Zografov rad uticali autori kao što su Aleksej M. Remizov i Curzio Malaparte, njegove stripove  karakterizira i fascinacija snovima i specifičnim stanjima između budnosti i sna (tzv. hipnagogička stanja). Jedna od metoda tj. tehnika koje je koristio za dobijanje inspiracije je i sveska koju je držao pored kreveta i u koju bi zapisivao skice upravo završenih ili prekinutih snova. Te skice, te slike iz snova - bogate čudnom logikom, apsurdnim događajima i prizorima, sa fascinantnim detaljima uz slobodu svih mogućih asocijacija koje ruše zavesu između sna i jave - postajale su scenarijima njegovih stripova. Osim snova, inspiraciju Zograf nalazi u svakodnevnim životnim iskustvima, ali i u nekoj vrsti pijačne arheologije. Naime nedeljom bi odlazio na stari pančevački buvljak i tamo bi na rasprodajama nalazio jeftine odbačene predmete -  porodične albume s fotografijama, pisma i razglednice, predmete iz daleke ili nedaleke prošlosti, čudne artefakte, stare ili opskurna knjige i časopise ... I onda bi crtao stripove analizirajući njihovu specifičnost, namenu ili (ako je u pitanju knjiga ili časopis) sadržaj.

Zanimljiva je dubina Zografove percepcije i njegovog razumevanja stvarnosti u kojoj živimo. Njegovi stripovi su jedinstven i neobičan komentar života kako u Srbiji - tako i u današnjem modernom svetu, iz perspektive čoveka koji inače u tom savremenom svetu - u kojem je sve u isto vreme i čudno i zastrašujuće i smešno - nije u potpunosti prilagođen. Zograf je jedan od onih umetnika koji na najbolji način ukazuju na činjenicu da nam nauka i mediji mogu govoriti o tome, što je istina a šta nije istina, ali da je samo umetnost ta koja će nam pomoći da tu istinu osetimo i prihvatimo kao svoju i jedino važnu ... Na prošlogodišnjoj izložbi u kulturnom centru Pančeva predstavljeni su Zografovi radovi iz razdoblja  posljednjih petanestak godina, sa akcentom na one koji su objavljeni u francuskoj kolekciji Vestiges du monde  (2008). zastupljene su priče iz novinskih članaka i knjiga, putopisi i komične anegdote sa bizarnim detaljima iz naših svakodnevnih života. Zanimljivi su bili stripovi kao što je onaj o  novosadskoj grupi La Strada ili o Jonathanu Richmanu, kao i onaj o spisateljskim ambicijama poznatog glumca i komičara Miodraga Petrovića Čkalje (njegova kratka priča Lov). Takođe, zanimljive su bile i ilustracije bazirane na knjizi hospitaliziranih pacijenata duševne bolnice, naročito paranoičara i šizofreničara. Najupečatljiviji strip na izložbi mi je bio Zografov putopis iz istočne Srbije, u kojem autor opisuje situaciju kako je u jednom selu naišao na ruski cirkus kojem je jedinu publiku predstavljala oduševljena grupa lokalnih Kineza (koji su tamo imali svoje radnje) i Roma koji - zahvaljujući tome što su sveže deportovani iz Nemačke - ne poznaju srpski jezik i koji su međusobno pričali samo na nemačkom. Dakle, bizarna situacija koja je - čini nam se - moguća samo u Srbiji i koja možda ponajviše liči na onu vrstu apsurdnih snova iz kojih se budimo zbunjeni i začuđeni i koje onda kasnije prepričavamo drugima pitajući se šta bi moglo biti njihovo pravo - ili bilo koje drugo - značenje ...

Na ovogodišnjem Pančevačkom filmskom festivalu Zograf je ugostio Pata Morijartija koji je tokom septembra resident artist u Pančevu. Osim izložbe u Kulturnom centru Pančeva, Morijarti je uzeo učešce u svetskoj premijeri filma Bezango, WA. Ovo je priča o nezavisnoj strip sceni severozapadne američke obale. Ovaj film prikazuje neverovatan umetnicki rad i beleži istoriju, muke i evoluciju strip crtača ove regije. U filmu se pojavljuju: Frank M. Young, Donna Barr, Jim Woodring, Gary Groth, Shannon Wheeler, Harry Flenniken, Peter Bagge, Short Run, Intruder, Brian Basset, David Horsey, Roberta Gregory, Ellen Forney, Pat Moriarity (prisutan na pančevačkoj tj. svetskoj premijeri filma), Steve Willis, David Lasky, James Gill, ... Autori filma su Ron Austin i Louise Amandes. Louise Amandes je odrasla u Ilinojsu u vrlo kreativnoj porodici i učila je o filmu od svog oca. Louise svira bubnjeve i bas, i godinama se bavila improvizovanim teatrom. Ron Austin je dizajner instrukcija i medijski programer. Predaje veb dizajn i film na Bellevue koledžu. Nekoliko godina je crtao stripove za novine Evergreen stejt koledža i The Chooper Point Journal. Uvek je sanjao da živi od rada kao politicki strip crtač. Dvojac iza sebe ima sledeće filmove: Making Noise (2009), Estate of Mine (2011) i Bezango, WA (2015). Dakle u Pančevu je održana svetska premijera ovog filma i to uz prisustvo Pata Morijartija, strip crtača (koji se pojavljuje u filmu i koji je u toku septembra resident artist u Pančevu) i uz uvodnu reč Saše Rakezića. Film Bezango, WA obrađuje jednu regionalnu strip scenu - u pitanju je hladni pacificki severozapad i grad Sijetl, prestonica grandža u kojoj inače non stop pada kiša - ali se kroz narativ zapravo provlači kako istorija stripa tako i problematika strip izdravaštva u savremenom svetu, u današnjim uslovima - vremenu odumiranja papirne (iliti dead tree) verzije novina, časopisa, a stoga i stripova. Pratimo rad mnogih crtača ali su u centru pažnje Frank M. Young i David Lasky, autori stripa The Carter Family: Don't Forget This Song koji očekuju vesti o tome da li su dobili Eisner Award za 2013. Onda ide priča o tome kako su Frank Young sa Jimom Gillom autori podkasta o stripu The Jim and Frank Podcast  i kako pokušavaju da ožive strip The Umbrella Man. Pojavljuje se i Peter Bagge iz Fantagraphics, izdavaštva, koje izdaje strip Hate, a tu su i još mnogi drugi, više ili manje poznati autori. I svi imaju neku svoju priču koja ih je dovela ka strip stvaralaštvu i - u vreme opadanja tiraža i smanjenja mogućnosti da se živi od svoje umetnosti - svi imaju neki razlog koji podržava i održava njihovu kreativnost (pa makar to bio samo bipolarni poremećaj, bolest za koju postoji potreba da se o njoj ispriča neka priča upravo kroz strip). Odličan film, ne mogu da opišem koliko je Bezango, Wa inspirativan (izdvojio sam rečenicu "Activity evolves purpose! You just have to start doing it and in the process of doing it, you figure out what it is!") i koliko je lepo videti ovoliku gomilu kreativnih i pametnih ljudi na jednom mestu u sat i po filmskog vremena. Sad nam ostaje samo ono prijatno maštanje o svoj toj količini novih mladih ljudi koji će se uhvatiti olovke i krenuti putem strip stvaralaštva, nakon što su odgledali baš ovaj film ...