Ruđer Bošković

Kao dečak od devet godina, prvi put sam se sreo sa imenom Ruđera Boškovića. Ako me sećanje ne vara a ne vara siguran sam, u Politici u rubrici Da li znate?, pročitao sam onoliko koliko je moglo da stane u pola stupca o Ruđeru i oduševio se! Naravno da se ne sećam celog teksta ali sam zapamtio zauvek, pored nabrajanja svih njegovih zanimanja i dela, da je govorio o paralelnim Kosmosima/ Vasionama koje mogu da egzistiraju uporedo, istovremeno! Od tada mi je postao neka vrsta lične opsesije. Nikada do danas nisam pročitao nijedno njegovo originalno delo, uglavnom sam nalazio tekstove koje su drugi pisali o njemu. Sada ne mogu da pronađem knjigu, niti se sećam njenog naslova ali i Marko Ristić je Ruđeru Boškoviću u njoj posvetio dužnu pažnju.

U Wikipediji na ćirilici se mogu naći podaci:

Ruđer Josip Bošković (Dubrovnik, 18.maj 1711 – Milano, 13.februar 1787) bio je srpski fizičar, astronom, matematičar, pesnik i diplomata i jedan od najznačajnijih naučnika svog vremena, uvršten među 100 najznamenitijih Srba svih vremena. Bio je professor univerziteta, osnivač Milanske opservatorije i direktor Optičkog instituta Francuske mornarice.

Rođen je kao sedmo dete trgovca Nikole Boškovića (Srbina iz Orahovog Dola kod Trebinja u Hercegovini) i majke Pavle (italijanskog porekla, iz porodice Bara Betere, poznatog dubrovačkog pesnika).

U latiničnoj verziji Wikipedije piše da je bio dubrovački fizičar, astronom… Takođe, se kaže da je rođen od majke Talijanke ali se navodi  ime i prezime oca i mesto rođenja. I tako to!

Svoje otadžbinsko poreklo nikada nije krio - ostao je Slovinac, kako su se tada nazivali Južni Sloveni.

Politika je povodom 100-godišnjice rođenja Nilsa Bora 1985 godine objavila njegov govor (U Politici je to nazvano saopštenjem) sa međunarodnog Simpozijuma/Kongresa održanog u Dubrovniku 1958 godine koji je bio posvećen 200-godišnjici Boškovićeve Teorije prirodne filozofije, u kojem je između ostalog rekao:

Ruđer Bošković, čije životno delo privlači sve veću i veću pažnju u naučnom svetu današnjice, bio je jedna od najistaknutijih  figura među prirodnim filozofima 18 veka, koji je sa  oduševljenjem razrađivao osnovne postavke Njutnovske mehanike. On ne samo da je napravio značajne doprinose matematici i astronomiji, već je nastojao zadivljujućom imaginacijom i snagom logike da razvije sistematski prikaz osobina materije a na osnovu interakcije malenih tačaka kroz centralne sile. Boškovićeve  ideje izvršile su dubok uticaj na fizičare sledeće generacije, dovodeći do opštih mehanističkih stanovišta koja su inspirisala Laplasa, i možda manje direktno, čak i Faradeja i Maksvela.

NIN od marta 1987 godine, na 200-godišnjicu Ruđerove smrti, objavio je specijalni dodatak pod naslovom: jednostavno – ispred svog vremena, koji je napisao novinar Ramiz Kurteši.

Kurteši na početku piše da je Ruđer Bošković polazeći za Rim 16.septembra 1725 godine, ustvari ispunjavao zavet koji je Ruđerov deda po majci dao Družbi Isusovoj/ Jezuitima. U Rimu je trebao da nastavi školovanje u rimskom Kolegijumu, tada najpoznatijoj školi jezuitskog reda. Rastanak sa Dubrovnikom mu je, kako je pisao i govorio sam Bošković, teško i bolno pao. Iako ga ljubav i čežnja nikad nisu napustili, u Dubrovnik je samo jednom, i to na kratko, svratio 1747 godine.

Izuzetan još u ranoj mladosti, Ruđer je u Rimu završio studije matematike i teologije. Čim je diplomirao matematiku dobio je mesto profesora na Kolegijumu i tako sa 29 godina postao najmlađi profesor u istoriji ove značajne visoke škole. Boškovićev genije je vrlo brzo nadrastao zadate okvire. Od 1736 godine kada je objavio svoje prvo naučno delo O Sunčevim pegama, nije prošla ni jedna godina da Ruđer Bošković nije objavio jedan ili više radova. Objavljivao je radove iz matematike, astronomije, geodezije, arhitekture… Više od 70 naučnih rasprava među kojima Theoria philosophie naturalis reducta ad unicam legem virum in natura existentium (Teorija prirodne filozofije svedena na jedan jedini zakon sila postojećih u prirodi) predstavlja glavno naučno delo i sintezu njegovog naučnog saznanja.

Ne treba zaboraviti da u vreme kada živi i stvara Ruđer Bošković, stvaraju i takvi umovi naučnici i filozofi kao što su Lomonosov, Lagranž, Laland, Bendžamin Franklin, Kulon, Didro, Dalamber. Volter…U takvom društvu Bošković zauzima jedno od najistaknutijih mesta. Uz to Ruđer Bošković je bio jedan od poslednjih univerzalnih genija koji su od Renesanse pokrenuli točak istorije.

Zbog progona jezuita Rruđer napušta Rim 1750 godine, ide po Evropi, pa odlazi u Englesku gde ga dočekuju sa posebnim počastima. Na predlog znamenitih engleskih astronoma Bredlija i Maskelejna biva primljen za člana Kraljevskog naučnog društva. Tom prilikom je održao predavanje o prolascima Venere ispred sunca. Iz Engleske kreće za Carigrad da bi posmatrao prolazak ove planete ispred Sunca i da bi potvrdio svoje proračune. Iako je stigao na vreme, Bošković zbog bolesti nije mogao da posmatra ovaj fenomen ali astronomi koji su ga pratili u potpunosti potvrđuju njegove proračune.

Nakon toga preko Bugarske, Moldavije, Poljske, Češke i Austrije, vraća se u Italiju. U Italiji je Bošković profesor matematičkih nauka na univerzitetu u Paviji da bi malo kasnije postao profesor visoke škole u Milanu. U to vreme on podiže modernu opservatoriju u Breri kraj Milana za čiju je gradnju izvršio sve matematičke, astronomske i inženjerske radove. U Milanu su se oko Boškovića plele razne intrige pa on ozlojeđen napušta Breru 1772 godine.

Od 1772 do 1783 godine živi u Parizu gde je primio francusko državljanstvo i radio kao direktor Optike za pomorstvo. Intenzivno radeći vodio je žive naučne rasprave sa Dalamberom i Laplasom o problemima astronomije i nebeske mehanike. Zbog sve lošijih uslova za rad, Bošković se 1783 godine vraća u Italiju.

Poslednje pismo sestri Anici piše 28.avgusta 1786 godine i na početku kaže: Moja se svrha  završava, imam 76 godina i ćutim slabost. S Bogom. Uskoro Bošković teško duševno oboleva. U izveštaju lekara se kaže:….trošenje nervnog sistema zbog dubokih razmišljanja, inetnzivnog naučnog rada i prevelike živosti duha, nasledstvom melanholični karakter, oštrina telesnih sokova, neuredan način ishrane i nepokoravanje uputstvima lekara.  Umro je u Milanu 13.februara 1787 godine I skromno sahranjen u milanskoj crkvi Santa Maria Podone. četiri dana posle Boškovićeve smrti njegov sekretar Tomanjini obavestio je Dubrovački senat: da je domovina izgubila najvećeg čoveka Evrope, domovina za koju je sačuvao neizrecivu odanost jednaku onoj što je domovina sačuvala za njega.

Ruđer Bošković je bio član engleskog Kraljevskog naučnog društva, dopisni član Akademije nauka u Parizu, član Akademije nauka u Petrogradu, Rimske, Bolonjske i Holandske Akademije nauka. Ruđer Bošković je svojim istraživanjima i delima često prevazilazio vreme u kojem je živeo. 1749 godine objavljuje značajnu raspravu o određivanju putanja planeta u kojoj je izložio originalnu konstrukciju eliptične putanje., kao i metodu određivanja putanja kometa.

Svi naučni radovi Ruđera Boškovića a posebno O živim silama (1745), O svetlosti (1748), O deljivosti materije i počecima stvari (1748), O zakonu kontinuiteta (1754) sintetizovane su u njegovom glavnom delu Teorija prirodne filozofije. Ovo delo je objavio u Beču 1758 godine a ono je uticalo na mnogo naučnika i filozofa: Lalanda, Faradeja, Ampera, Hegela, Maksvela, Kelvina, Tomsona…kao i na razvitak ljudskog saznanja i nauke, posebno atomistike.

Za Boškovića materijalni svet se sastoji od identičnih entiteta koje on naziva tačkama (puncta). Tačke su vrhunac elementarnosti i sve što vidimo u kosmičkom svetu pa i fizički zakoni, tumače se jedino polazeći od ovog jednostavnog shvatanja. Koja su svojstva tih tačaka?

U prvom redu to su tačke u prostoru. Matematičkim jezikom rečeno, prostorno-vremenska posebnost. No zna se da se od teorija iz perioda 1925-1930, teorijska fizika našla suočena sa problemom tačkaste prirode čestica a posledica je toga da izvesni kvantiteti postaju beskonačni čim se radijus svede prema nuli tokom jedne integracije. Ovoj teškoći Bošković daje vrlo elegantno rešenje kao da ju je predvideo pre toliko godina. Tačke su definisane time što sadrže oko sebe, prema jednom tačno određenom prečniku, odbojnu silu čija vrednost raste beskonačno što joj se više približavamo. Drgim rečima, Boškovićeva tačka nema prostornost i sama po sebi to je odista posebna tačka prostora ali ono što je čini da izgleda kao da ima prostornost jeste to što je polje sila koje je okružuju u njenoj neposrednoj blizini beskonačno. Prva posledica toga je činjenica da se dve tačke mogu beskonačno približiti jedna drugoj samo ako je kinetička energija kojom su obdarene velika koliko je potrebno ali sve jača odbojnost koja će se razviti, onemogućiće zauvek njihovo totalno poklapanje.

Poznato je pravilo da dva materijalna tela ne mogu u istom trenutku zauzimati isto mesto, ali Bošković nudi rešenje: Ako su tela snabdevena brzinom svetlosti, to može biti i drugačije., međusobna se materijalna penetracija može tada i zbiti budući da jedno telo ne postoji za drugo. Na primer, kaže Bošković, kugla bačena brzinom svetlosti u neka vrata, proći će kroz ta vrata ne oštetivši ih, ostajući i sama netaknuta. Bošković dalje tvrdi da se pri brzinama koje se približavaju brzini svetlosti, sile materijalne kohezije menjaju, tela menjaju oblik.

Mnogo je još zanimljivih stvari rečeno o Boškoviću i njegovom delu ali meni je i dalje najzanimljivije sledeće: … I to ga navodi da kaže kako: U Svemiru može postojati neki materijalni svet našeg poimanja ali ima isto tako drugih materijalnih svetova koji se postavljaju iznad našeg a da se međusobno ne prožimaju. Dakle, mogu postojati razni svetovi koji egzistiraju u jednom istom prostoru a da se uzajamno ne poznaju. Teorija o uporednim svemirima!!! Bošković tvrdi da Svemir mora pulsirati a svojim tačkama daje i dimenziju vremena analognu vezi vremena i prostora koju je postavio Ajnštajn.

Ovaj tekst je moj mali doprinos neverovatnom umu i delu velikana Ruđera Boškovića a posebno što se ove godine se navršava 260 godina od objavljivanja Boškovićeve Teorije prorodne filozofije!

P.S. Na mreži sam negde zakačio podatak (kako mi je to promaklo?) da je 1974 godine prevedena Teorija prirodne filozofije! Pokušao sam da pronađem knjigu na raznim kupoprodajnim sajtovima ali je i pored cene (14.500,00 dinara) knjiga rasprodata. Ako je neko od vas poseduje, voleo bih da mi je pozajmi da je pročitam.