Šumadija treba da bude Euro regija!!!

Nakon teksta mog gosta na Blogu, g.dina P.Blagojevića iz Niša, nisam mogao a da ne dodam  ovaj tekst o Šumadiji, kao možda početak rasprave o novom i modernom Ustavu Srbije.

Zašto Šumadija ne bi bila Pokrajina?

Problem decentralizacije Srbije i njene regionalizacije je jedan od onih većih sa kojim ćemo se suočiti pred ulazak u EU. Poslednje dve Ustavne komisije, koje su radile, nakon pada S.Miloševića, sa prefiksom DEMOKRATSKA VLAST, nisu ni začeprkale problem koji se u ustavnoj materiji formuliše kao TERITORIJALNA ORGANIZACIJA. Kao jedan od onih koji su činili DOS-ovu Ustavnu komisiju smatrao sam da je tada bila prilika da dobijemo radikalno nov Ustav, kojim bi Srbija iskoračila iz stereotipa promene Ustava, koji manje više zadržava status quo! Uzimajući u obzir obimnost materije, pokušaću da u najkraćem prikažem suštinu mog predloga.

Kako su države Evropske Unije organizovane?

U okviru EU, dve države su organizovane kao federalne države (Nemačka i Austrija), a jednodomni parlamenti postoje u šest država (Luksemburg, Portugalija, Grčka, Danska, Finska i Švedska). U najvećem broju država je dvodomni parlament (Španija, Engleska, Holandija, Francuska, Irska, Nemačka, Belgija, Italija i Austrija). Portugalija, Finska i Danska su uprkos jednodomnom parlamentu, kroz izborni sistem, ispoštovale princip teritorijalne – regionalne zastupljenosti, pa su ga definisale i kao ustavnu normu. Nemačka i Austrija, koje su federalno konstituisane i imaju dvodomni parlament, takođe su ugradile principe regionalnog izbornog zakonodavstva, kako prilikom formiranja izbornih jedinica, tako i u okviru preraspodele mandata. U slučaju unitarnih država, kao što su Francuska, Holandija i Belgija, kroz dvodomni parlament (Narodna Skupština i Senat, Prvo i Drugo Veće ili Veće poslanika i Senat) prihvaćen je princip regionalne zastupljenosti, kroz izborne jedinice i preko rasporeda mandata poslanika. Najinteresantniji modeli ustavnih rešenja, koji su i u našim medijima najčešće interpretirani, pa čak i spominjani kao nama najprihvatljiviji, su ustavi i modeli parlamenta Italije i Španije. Uprkos činjenici da između ta dva ustava ima puno različitosti, oni su najdalje otišli u razradi i poštovanju teritorijalne zastupljenosti. Evropska povelja o regionalnoj samoupravi utvrđuje princip učešća regiona u donošenju odluka centralne vlasti, posebno u slučajevima kada centralna vlast može promenom zakonske regulative da promeni i obim regionalne samouprave ili da utiče na interes regiona. Principi Evropske povelje o regionalnoj samoupravi potvrđeni su i preciznije definisani u Deklaraciji Skupštine evropskih regiona. Potrebno je napomenuti da se u pojedinim državama i njihovim ustavima uvažava i posebnost ili specifičnost pojedinih autonomnih teritorijalnih zajednica, preko asimetričnosti prilikom reprezentovanja.

Izvod iz statuta skupštine Evropskih regija (AER)

Svrha Skupštine evropskih regija je da deluje kao politički glas evropskih
regija, posebno, sa sledećim ciljevima:

1. Da organizuje i razvija dijalog, konsultacije i saradnju izmedju svih evropskih
regija uz poštovanje ustava, zakona i propisa i sporazuma koji su na snazi u
državama (članicama), kao i uz poštovanje i promovisanje kulturnog pluraliteta
u okviru Evrope;
2. Da promoviše regionalizaciju u Evropi i podstiče primenu principa supsidijarnosti
i komplementarnosti izmedju lokalnih, regionalnih, nacionalnih i nivoa evropskih
institucija;
3. Da promoviše institucijalno učešće regija u procesu odlučivanja, a da
bi to činila da osnaži svoju aktivnu ulogu u evropskim forumima, a posebno
u radu Saveta Evrope, OEBS-u i Evropskoj uniji;
4. Da sarađuje sa evropskim udruženjima (asocijacijama) koja predstavljaju
lokalne uprave;
5. Da sarađuje i podržava aktivnosti medju-regionalnih udruženja - članova
ili organizacija koje bi u narednom periodu mogle da postanu članovi AER;
6. Da sprovodi sopstvene programe ili učestvuje u realizaciji programa koje
organizuju treće strane, kako bi realizovala ili sledila svoje ciljeve

- Članovi udruženja mogu postati regije zemalja članica Saveta Evrope kao
i druge evropske regije pod uslovom da poštuju osnovne principe Saveta Evrope.
- Izraz “ regija” odnosi se u principu na lokalne uprave koje su neposredno pod
ingerencijom centralne uprave, sa političkim pravom na zastupljenost na osnovu
toga što imaju regionalnu skupštinu. Istu teritoriju u AER može direktno da
zastupa samo jedan entitet.
- Generalna skupština AER okuplja najviše predstavnike svih njenih članova.
Svaka regija sačinjava sastav svoje delegacije. Svaki član ima maksimalno dva
predstavnika u Generalnoj skupštini. Delegati koji čine Generalnu skupštinu
moraju biti članovi vlada ili regionalnih skupština, ili predstavnici sa političkim
mandatom. Generalna skupština bira, zasebno, sa mandatom od 2 godine, predsednika
dva potpredsednika i potpredsednika blagajnika u prvom izbornom krugu i apsolutnom
većinom članova AER.
- Biro je izvršni organ AER. On predstavlja interese članova AER, sprovodi
odluke izmedju dve sednice Generalne skupštine. Biro se sastoji od najmanje
jednog predstavnika po državi koja je zastupljena u AER i oni se biraju na period
od dve godine. Sastav Biroa mora biti proporcionalno prilagođen u skladu sa
regijama.
- Komisuje AER su otvorene za sve članove, a o njihovom osnivanju i nadležnostima
odlučuje Generalna skupština na zahtev Biroa.
- Sedište Skupštine evropskih regija je u Strazburu - Francuska.

Srbija – država Euro regija!

Na osnovu iskustva drugih država, kao i specifičnosti svake od njih, pa i Srbije, kao i mnogih dokumenata, preporuka i deklaracija o regionalizmu Srbija došao sam do predloga da Srbija treba da ima dvodomni parlament i to: Veće narodnih poslanika (sa 120 poslanika) i Veće regija (sa 80 poslanika), što bi ne samo smanjilo ukupan broj poslanika u Skupštini Srbije za 50 mesta (sada ima 250), već bi to omogućilo i ravnomernu zastupljenost poslanika iz svih regija Srbije, kombinovan izborni sistem (proporcionalni i većinski), kao i mogućnost da regije preko svog Veća utiču na mnoga zakonska rešenja koja ne omogućavaju bar statusnu ravnopravnost svih delova Srbije i njenih gradjana. Danas je situacija takva da je Vojvodina (pa i njena preduzeća, gradjani...) zbog svog statusa Pokrajine u višestruko povoljnijoj poziciji. Vojvodina ima svoju Skupštinu, Vladu, budzet, prihode.....Tako se na primeru nekoliko zakona, poput zakona o privatizaciji ili o koncesijama, po kojima se u okviru privatizacije pojedinih privrednih subjekata ili datih koncesija u budžet Vojvodina sliva 50% (privatizacija) ili 30% (koncesije), dok se „ispod Save i Dunava“ izdvaja svega 5% namenjenih lokalnim samoupravama, dok se ostatak sliva u budžet Srbije...itd. Ova napomena ne znači da sporim pravo Vojvodine, već se samo pitam zašto i svi drugi delovi Srbije nemaju isti ili sličan status? Dakle ne manje Vojvodini, nego više ostalim delovima.

Beograd kao glavni grad, politički centar i centar svega drugoga, pa i mafije, ima poseban i specifičan status samom činjenicom da su u njemu smešteni svi državni organi, da ne govorim o bankama i svemu drugome, što a priori omogućava vlastima u Srbiji –Beogradu, da su u daleko povlašćenijem položaju u odnosu na ostatak Srbije. Puno toga bi se moglo dopuniti ovoj, zbog ograničenog prostora, šturoj argumentaciji, ali na osnovu istorijskih, političkih, administrativnih, geografskih, kulturoloških, demografskih...podataka i NUTS standarda došao sam do predloga teritorijalne organizacije Srbije po kojoj bi Srbija bila organizovana (ne podeljena !) kao država Euro regija i to:

1. Vojvodina (Srem, Banat, Baćka) 2. Šumadija (Rudnička oblast, Smederevska oblast Kragujevačka oblast i Pomoravlje) 3. Podrinje ( Mačva, Raška i Sandžak) 4. Podunavlje ( Braničevo, Timočka Krajina, Niška oblast, Župa i Pčinjska oblast). Svaka od ovih regija bila bi decentralizovana i organizovana po oblastima, čuvajući pri tom u svemu svoju autentičnost, ime.......svoje specifičnosti!

Beograd bi imao poseban status, status metropole, sa sličnim ili nešto višim nivoom nadležnosti poput ostalih regija. Beogradu bi ostao status glavnog grada (čije bi se nadleđnosti uredile posebnim zakonom), a Kragujevac bi morao biti prestonica (protokolarna) Srbije.

Mnoga ministarstva bi mogla biti izmeštena iz Beograda, pa bi recimo Ministarstvo za poljoprivredu moglo biti u Novom Sadu, za privredu u Kragujevcu, za Ekologiju u Užicu...ali to je već druga i veća tema...

Srbija-EU Regije

Šumadija

Možda će razumevanju odnosa vlasti u Beogradu prema drugim delovima Srbije, ponajviše doprineti tekst s kraja 19. veka:

» Zemlja među Moravom (nap. Zapadnom i Velikom), Dunavom, Savom, Kolubarom i Ljigom (nap. i Dičinom), zove se Šumadija. To su Beograd i beogradski okrug, Smederevo i njegov okrug, Kragujevac i kragujevaćki okrug, Jagodina i njezin okrug i Milanovac s okrugom rudničkim. Kako se ta zemlja zvala u staro vreme, teško je pod zdravo kazati; verojatno je da neki deo njezin pripadao staroj Mačvi, a drugi su krajevi opet imali razna imena.......Ime Šumadija ne nahodimo nigde u srspkim spomenicama starijega doba, s toga bi se moglo misliti da je to ime novo; ali s druge strane, čuvena rimska Transilvania navodi nas na misao: da je naša Šumadija – Silvania bila još za Rimljana. Ma kada da je postalo ime, Šumadija nam je mila kao rodjena majka naša i mi s pojmljivom žudnjom ulazimo u nju da je proučimo i da razgledamo lepote njene......Kragujevac, nekad najneposredniji predstavnik i izraz duha i težnji Šumadinaca, davao je pravac svoj radnji nove srpske države......Danas je Beograd ne samo nešto više od Šumadije, nego je on nešto gotovo pretežnije i od sve Srbije. Beograd daje i misli i crta pravce; Beograd oseća i zadahnjuje; Beograd razlaže i ubedjuje; Beograd upućuje i steže da se vrše njegove sudbine.....ono što je izašao seljak kao jedini predstavnik srpske nacije, isteklo je iz nerazgovetne želje osloboditi se svevlašća Beograda i njegovoga duha, i učinjeno je možda u težnji da se nekako digne narodni živalj. Ali kao da je to sve uzalud. Mnogo su jače struje koje iz Beograda deru na narod raznim pravcima i kanalima, nego da bi im ova, više uobražena nego istinska prepreka mogla put zaseći.

Drugo se nešto hoće, te da Šumadija vidi u Beogradu sebe, a Beograd opet sebe u Šumadiji. Može dati Bog da oni rad kojih naročito ja ovo pišem, proizvedu takvo stanje, ama meni jamačno nije namenjena sreća da to očima vidim...”

“KNEŽEVINA SRBIJA” M.Dj.Milićević ( 1876 god)

Šumadija, je od samog početka trajanja moderne države Srbije imala nepovoljan status. Uprkos činjenici da je Šumadija, kako većina političara na mitinzima govori, “Srce Srbije” njen status nikada nije bio nepovoljniji. I kad kažem status onda mislim ne samo na njen ustavni položaj, već i na veličinu koja se Šumadiji neprekidno smanjivala tako da se današnji Šumadijski okrug po svom obimu ne može meriti ni sa obimom Kragujevačkog sreza (1961 god), a nekmoli sa njenim istorijskim, geografskim, kulturološkim…..granicama. Šumadija je najčešće i pogrdno tretirana kao seljačka (gejačka), radnička, ratnička, nacionalistička….a previdja se da su u njoj nastali: prvo pozorište, licej, prva fabrika na Balkanu, prve Srbske novine…..Što je najgore ni u crkvenoj organizaciji Šumadija nije prolazila bolje. Na oficijelnom sajtu Šumadijske eparhije stoji i ovo:

“ Donošenjem crkvenog ustava, 1931 g, spojene su Beogradska arhiepiskopija i Sremsko-Karlovačka arhidijeceza u Beogradsko - Karlovačku arhiepiskopiju, s tim što je ova arhiepiskopija dobila od Vršačke eparhije grad Pančevo. Tako je Beogradsko - Karlovačka arhiepiskopija obuhvatila teritoriju od 27 srezova, odnosno, od Varvarina i Beograda, do Osijeka. Nije onda nikakvo čudo što su pri ovakvoj podeli trpeli i Šumadija i Srem. Patrijarsi, zbog poslova u celoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi, nisu stigli da posvete odgovarajuću pažnju svoj prostranoj arhidijecezi i da je redovno obilaze (podvukao B.K.C)……… Na predlog patrijarha srpskog Gavrila, Sveti arhijerejski sabor, na svojoj sednici održanoj od 24.aprila - 7.maja 1947.godine, doneo je sledeću odluku: «Osniva se samostalna Eparhija šumadijska sa sedištem u Kragujevcu. Ovoj eparhiji pripadaju namesništva: kragujevačko, lepeničko, beličko, jaseničko, temnićko, levačko, jaseničko, kosmajsko, opleničko, kolubarsko-posavsko. Arhiepiskopiji beogradsko-karlovačkoj ostaju grad Beograd, parohije van Beograda koje spadaju pod arhijerejsko namesništvo beogradsko i vračarsko-gročansko namesništvo, grad Zemun i Pančevački rit.»(podvukao B.K.C.)

Obrni okreni Šumadija po svim svojim karakteristikama koji su u duhu i po standardima EU ispunjava SVE uslove da stekne status POKRAJINE ili REGIJE, kako god. Što pre to bolje, za Kragujevac, Šumadiju i Srbiju!

Š U M A D I J A – broj stanovnika

Karakter Šumadinaca, po Jovanu Cvijiću

Videli smo da u Šumadiji, u granicama u kojima smo je uzeli, ima skoro 90% doseljeničkih rodova koji pripadaju raznim etničkim grupama. Najmnogobrojniji su dinarski doseljenici, a u manjim procentima učestvuju i doseljenici iz drugih južnoslovenskih oblasti. Ovo se raznoliko stanovništvo u Šumadiji izmešalo, međusobno se proželo i izjednačilo, te je tako stvorena etnička grupa Šumadinaca sa karakterističnim psihičkim osobinama. Po Cvijiću "ono što danas naročito pada u oči u karakteru Šumadinaca jeste nešto jako, smelo, velika aktivnost i zdravi živci. Mnogi od njih su sposobni, izgleda, da uspeju u svakom preduzeću. Retke su inertne prirode. Sve više se javljaju ličnosti velike volje. Strani posmatrač bi imao utisak, da svi napreduju sa neukrotljivom upornošću i žilavošću. Kruti tradicionalizam skoro je sasvim iščezao. Svi se prilagođavaju novim načinima života. Ovde je manje govora, manje pesama i epskih sklonosti nego kod čistih dinarskih ljudi"... Pored ostalih osobina, kod Šumadinaca treba zabeležiti "zdrav razum, meru i smisao za stvarnošću. Oni znaju proceniti pravično i bez srdžbe stvari i događaje, kad ih potpuno poznaju. Seljaci se često odlikuju osećanjem mere, koje ređe imaju njihovi školovani sunarodnici. (podvukao B.K.C.)