1. decembar

U Srbiji je od 1985. zaključno sa 20.11. 2007. godine zvanično registrovano 2178 HIV pozitivnih osoba, od kojih je 1381 osoba (63%) već obolela od side, dok je 917 osoba umrlo od side (66% svih obolelih). Dominira grupisanje registrovanih HIV pozitivnih osoba (89%) na teritoriji centralne Srbije, i to uglavnom na području grada Beograda (77%), koji kao i svaka metropola ima više zastupljeno rizično ponašanje, ali i najveći broj testiranja se obavi upravo u Beogradu.
Prema dostupnim podacima 65 osoba inficiranih HIV-om je umrlo od bolesti i stanja koja nisu specifična za AIDS, tako da krajem 2007. godine u Srbiji 1196 osoba živi sa HIV-om, odnosno zvanično registrovana prevalencija HIV infekcije je 0,01%. 

Premda je epidemiološka situacija u Srbiji uobičajena, ono što zabrinjava je porast seksulnog prenosa HIV-a registrovan među obolelim od AIDS-a, naročito izražen u poslednjih desetak godina (sa 15% 1991. na 51% 2005.), uz istovremeni pad obolelih među intravenskim korisnicima droge (sa 72% 1991. na 18% 2006). 
Ovaj trend je još izraženiji među novootkrivenim osobama zaraženim HIV-om.

Tokom 2007. godine, zaključno sa 20.11.2007. godine, u Republici Srbiji je novoregistrovano 75 HIV pozitivnih osoba, 29 osoba obolelih od AIDS-a i 12 osobe umrlih od AIDS-a, dok su registrovane i 4 osobe umrle sa HIV-om.

Od 75 novootkrivenih osoba inficiranih HIV-om 46 (61%) je iz Beograda, a 10 (13%) je sa teritorije Vojvodine. Registrovano je skoro sedmostruko više muškaraca (65 muškarca prema 10 žena). Većina novootkrivenih osoba zaraženih HIV-om prijavljenih tokom 2007. godine pripada uzrastu 20-49 godina (68 osoba odnosno 91%), pri čemu je svaka treća osoba uzrasta 20-29 godina (29 osoba odnosno 39%). Što se tiče načina transmisije 53 HIV infekcija je prenešeno nezaštićenim seksualnim odnosom (71% odnosno 82% od svih infekcija kod kojih je prijavljen način zaražavanja), od čega 29 seksualnim kontaktom među muškarcima. U istom periodu registrovano je 11 osoba inficiranih HIV-om (15%) među intravenskim korisnicima droge, dok za 10 osoba (13%) nije prijavljen način prenosa HIV-a. 
Takođe, 22 osobe (29%) je svoj HIV status saznalo tek u terminalnom stadijumu infekcije, odnosno u trenutku klinički manifestnog AIDS-a, a s druge strane registrovano je 37 (49%) nosilaca anti-HIV antitela bez simptoma. Iako se od 2002. godine registruje kontinuiran pad otkrivanja pozitivog HIV statusa u trenutku obolevanja od AIDS-a (56%), verovatno kao rezultat veće dostupnosti i kontinuirane promocije besplatnog savetovanja i dobrovoljnog testiranja na HIV u većem delu Srbije, još uvek je visok procenat osoba koje ne znaju da su zaražene HIV-om pre razvoja znaka i simptoma AIDS-a.

Od 29 novoregistrovanih osoba obolelih od AIDS-a, 17 obolelih su osobe muškog, a 12 osobe ženskog pola (odnos polova 1,4:1). Na teritoriji Vojvodine je registrovano 5 slučajeva AIDS-a (17%), a u Beogradu 15 (50%). Najviše obolelih od AIDS-a registrovano je u uzrasnoj grupi 30-49 godina (20 osoba ili 69%), ali i 5 osoba uzrasta 20-29 godina (17%) i jedno dete mlađe od godinu dana (HIV infekcija prenešena sa majke). Po načinu transmisije 17 novoobolelih (58%) je registrovano među osobama koje su inficirane HIV-om seksualnim putem, 8 (28%) među intravenskim korisnicima droge, a kod 3 (10%) nije prijavljen način transmisije. 

Od 12 osoba umrlih od AIDS-a jedno lice je sa teritorije Vojvodine, a 8 (67%) iz Beograda. Registrovano je 8 muškaraca umrlih od AIDS-a (odnos polova 2 : 1), dok je najveći broj umrlih registrovan u uzrastu 30-49 godina (9 osoba tj. 75%). Takođe, najveći broj umrlih je registrovan među osobama koje su HIV stekle nezaštićenim seksualnim kontaktom (5 osoba odnosno 42%), a troje umrlih (25%) je registrovano u populaciji intravenskih korisnika droge. Među novoobolelima od AIDS-a tokom 2007. godine registrovano je 7 smrtnih ishoda (24%), dok je petoro umrlih obolelo ranijih godina (u periodu od 1998. do 2006. godine) .

Premda naša zemlja spada u zemlje sa niskom prevalencijom HIV infekcije epidemiološka situacija se može okarakterisati kao potencijalno nesigurna, obzirom na nepovoljne socijalno-ekonomske uslove, kao i prisutno rizično ponašanje. S druge strane, postoji potencijalna opasnost od ekonomski uslovljene migracije iz zemalja istočne Evrope i centralne Azije, koje su teško pogođene HIV epidemijom.

Nakon kontinuiranog porasta registrovanih osoba sa kliničko manifestnim AIDS-om, od 1999. godine se zapaža postepeno opadanje broja obolelih, s procenom da će taj trend zadržati i tokom narednog perioda. Takođe, od 1997. godine se registruje i kontinuiran pad broja umrlih, tako da se od 2002. godine registruje prosečno oko 26 umrlih od AIDS-a na godišnjem nivou. Pad obolevanja i umiranja od AIDS-a najverovatnije je rezultat primene kombinovane, visoko aktivne antiretrovirusne terapije (HAART) koja je od 1997. godine dostupna i besplatna i kod nas.

Broj inficiranih, obolelih i umrlih muškaraca je trostruko veći u odnosu na žene, što ukazuje na veću izloženost muškaraca infekciji i slaže se sa podacima iz Evrope i sveta.
Najviše HIV pozitivnih osoba dijagnostikovano u uzrastu 25-39 godina (58%), obolelih u uzrastu 30-49 godina (934 osobe tj. 69%), a umrlih takođe u u uzrastu 30-49 godina (621 osoba tj. 69%). Među decom uzrasta do 15 godina HIV infekcija je retka (3,3%), kao i među mladima uzrasta 15 -24 godine (12,8%). 
Ukupno posmatrano vodeći način prenošenja HIV-a među obolelim od AIDS-a je korišćenje zajedničkog pribora za injektiranje među intravenskim korisnicima droge (43%), koji sa hemofiličarima i primaocima krvi (8,5% i to zaraženim uglavnom pre 1987. godine, od kada se svi dobrovoljni davoci krvi, tkiva i organa u Srbiji obavezno testiraju na HIV), čine više od polovine svih obolelih od AIDS-a zaraženih putem krvi. Drugu veliku transmisivnu grupu među obolelima čine osobe koje su HIV «uzele» nezaštićenim seksualnim odnosom, bilo sa osobom istog ili suprotnog pola (36%). Prenos HIV infekcije sa majke na dete je izuzetno redak (1,5%), dok za više od 11% obolelih, uglavnom muškaraca, nije prijavljen način zaražavanja, što pobuđuje sumnju da zbog izražene stigmatizacije homoseksualizma i prisutne homofobije u našem društvu, muškarci često prikrivaju svoje rizično ponašanje. Slične pretpostavke postoje i za neke druge zemlje, a naročito za zemlje istočne Evrope.

Među umrlima skoro polovina je intravenskih korisnika droga, dok je trećina svih umrlih HIV stekla seksualnim kontaktom, a svaki deseti umrli je hemofiličar ili primalac krvi ili krvnih derivata.

Materijal pripremila: dr Danijela Simić, epidemiolog

Prema najnovijim, modifikovanim procenama SZO i UNAIDS-a u svetu trenutno 33,2 miliona osoba živi sa HIV-om (2,5 miliona dece mlađe od 15 godina u odnosu na 1,5 milion u 2001. godini), uključujući i 2,5 miliona lica novoinficiranih HIV-om tokom 2007. godine. Drugim rečima, procene govore da se svakog dana tokom 2007. godine HIV-om zarazilo 6800 osoba, dok je preko 5700 lica umrlo od AIDS-a uglavnom zbog neadekvatne dostupnosti službama za prevenciju HIV-a i lečenje. 

Od 1981. godine kada je prvi put prepoznat kao nova bolest, AIDS je usmrtio više od 30 miliona ljudi, čineći HIV/AIDS epidemiju najdestruktivnijom u pisanoj istoriji čovečanstva. Procenjuje se da je u 2007. godini 2,1 milona ljudi umrlo od AIDS-a, od čega 330.000 dece mlađe od 15 godina. 

Još jedna značajna karakteristika HIV epidemije u svetu je porast broja žena inficiranih HIV-om. Procenjuje se da krajem ove godine 15,4 miliona žena živi sa HIV-om, odnosno 1,6 miliona više nego 2001. godine. Samo u podsaharskoj Africi 61% svih odraslih osoba koje žive sa HIV-om su žene, na Karibima taj udeo je 43%, a u istočnoj Evropi i centralnoj Aziji žene čine 26% svih osoba koje žive sa HIV-om.

Podsaharska Afrika i dalje je najteže pogođen region u svetu, pri čemu se procenjuje da je ona dom za dve trećine svih osoba koje žive sa HIV-om (22,5 miliona ili 5% populacije). Samo u 2007. godini 1,6 miliona ljudi je umrlo od AIDS-a (više id ¾ svih umrlih), a 1,7 miliona je novoinficirano HIV-om (pad u odnosu na 2,2 milona 2001. godine). Takođe, procenjuje sa da preko 11 miliona dece čiji su roditelji umrli od AIDS-a živi u ovom regionu. Epicentar ove epidemije je u južnoj Africi gde živi trećina svetske HIV populacije, i gde je smrtnost od AIDS-a najveća (32% svih umrlih u 2007.godini). Više od 15% populacije je inficarano HIV-om u 8 zemalja (Južnoafrička Republika, Botcvana, Lesoto, Mozambik, Svazilend, Namibija, Zambija i Zimbabve).

Pad procenjenih novoinficiranih osoba beleži se i u regionu južne i jugoistočne Azije (sa 450.000 novoinficiranih 2001. godine na 340.000 tokom 2007. godine gde sa HIV-om živi 4 milona osoba, kao i u regionu istočne Evrope (sa 230.000 novoinficiranih 2001. godine na 150.000 tokom 2007. godine), uglavnom zbog sporijeg rasta HIV epidemije u Ruskoj Federaciji. Registrovan pad broja novodijagnostikovanih HIV infekcija u ovom regionu posle 2001. godine izgleda da ne predstavlja usporavanje epidemije, već je pre uslovljen manjim brojem testiranih osoba u populacijama sa visoko-rizičnim ponašanjem (naročito intravenskih korisnika droga i zatvorenika) usled nedostatka testova. U regionu istočne Evrope i centralne Azije procenjuje se da sa HIV-om živi 1,6 milona ljudi (HIV prevelenca 0,9%) u odnosu na 630.000 (HIV prevelenca 0,4%) krajem 2001. godine. Većina novootrivenih HIV infekcija u ovom regionu (62%) registrovana je među intravenskim korisnicima droge, dok je više od trećine (37%) registrovano među osobama koje su HIV «uzele» nezaštićenim heteroseksualnim odnosom. Najteže pogođene epidemijom su Ruska Federacija i Ukrajina, gde živi 90% svih inficiranih HIV-om u ovom regionu. 

Procenjuje se da je 55.000 osoba umrlo od AIDS-a u 2007. godini u ovom regionu u odnosu na 8000 tokom 2001. godine, što ukazuje na mali obuhvat antiretrovirusnom terapijom osoba koje žive sa HIV-om. 

U regionu severne Amerike, zapadne i centralne Evrope kontinuirano raste broj ljudi koji žive sa HIV-om uglavnom usled produženog životnog veka kao posledice dostupne kombinovane antiretrovirusne terapije, ali i porasta novodijagnostikovanih HIV infekcija u zemljama zapadne Evrope od 2002. godine. Procenjuje se da u ovim regionima trenutno živi preko 2 miliona ljudi inficiranih HIV-om, pri čemu je 78.000 ljudi novoinficirano HIV-om, dok je 32.000 umrlo od AIDS-a tokom 2007. godine. Premda je uglavnom nezaštićen seksualni odnos među muškarcima, odnosno intravenska upotreba droga u Španiji i Portugaliji, dominantan način prenosa HIV infekcije, uočava se porast broja osoba inficiranih nezaštićenim heteroseksualnim odnosom, naročito izražen među ženama koje pripadaju rasnim i etničkim manjinama u SAD i Kanadi, ali i u zemljama zapadne Evrope (Velika Britanija, Belgija, Danska, Francuska, Nemačka i Švedska).
Region centralne Evrope, u kome se nalazi i naša zemlja, i dalje je region gde se registruje niska prevalencija HIV infekcije u odnosu na ostatak Evrope, pri čemu je samo 3 zemalje prijavilo više od 100 novodijagnostikovanih HIV infekcija u 2006. godini: Poljska (750), Turska (290), i Rumunija (180). U većini preostalih zemalja ovog regiona registrovan je mali broj osoba inficiranih HIV-om, izuzev u Srbiji i Crnoj Gori i Mađarskoj gde je prijavljeno više od 1000 osoba inficiarnih HIV-om od početka epidemije, 1985. godine. Nezaštićen heteroseksualni odnos je glavni način transmisije u većini zemalja, uključujući Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Bugarsku, Rumuniju i Tursku, dok je u Češkoj, Mađarskoj, Sloveniji i Hrvatskoj dominatan način transmisije HIV-a nezaštićen nezaštićen seksualni odnos među muškarcima, a u Poljskoj upotreba nesterilnog pribora za injektiranje droga. 

U zemljama Baltika HIV epidemija se stabilizuje, premda Estonija i dalje registruje najveću stopu novoprijavljenih HIV infekcija (504 na milion stanovnika), odnosno najveću procenjenu HIV prevalencu (1,3%) u celoj Evropi. 

Izvor podataka: 
UNAIDS/WHO 20007 AIDS epidemic update

 

http://www.jazas.org.yu