Na današnji dan pre 65 godina, 14. IX 1944. poginuo je Franjo Kluz, narodni heroj, pilot Prve eskadrile NOVJ.

Rođen je u Potkozarju, u Jošiku kod Bosanske Dubice, 18. septembra 1912. godine. U vazduhoplovstvu kraljevine Jugoslavije bio je pilot izviđačke eskadrile.

Nakon mobilizacije u vazduhoplovstvo NDH, uspostavio je veze sa terenskom organizacijom NOVJ u Banjaluci. Organizacija je u strogoj tajnosti pripremala njegov izlazak na slobodnu teritoriju.

Najveći problem predstavljalo je uređenje poletno-sletne staze. Ovaj problem rešen je kad su jedinice Glavnog štaba za Bosansku Krajinu 16/17. V 1942. zauzele Prijedor i Ljubiju. Već posle nekoliko dana, 23. maja 1942. godine, avionom "Potez XXV" sletio na sletilište Urije kod Prijedora. Istog dana, u Prijedor se spustio i pilot Rudi Čajavec s mehaničarom Milutinom Jazbecom.

Kluz je sa svojim avionom, koristeći Prijedorsko i još neka improvizovana uzletišta, svojim avionom izveo 11 borbenih letova. Strelac na avionu bio je njegov stari poznanik iz vazduhoplovstva Ivica Mitračić. Ovi letovi privukli su pažnju neprijatelja.

Pogled sa Klis-Grla na tvrđavu Klis i na Split. Narodna poslovica kaže: Teško Klisu, e je na kamenu. I kamenu, e je Klis na njemu.

Avgust 1943. Italija očigledno ispada iz rata. Počinje višefazna šestomesečna nemačka operacija zaposedanja Jadranske obale (počinje Operacijom Achse). Počinje operacija koja ima izraženu vremensku i prostornu dimenziju. Obala je resurs, linija fronta, veza sa svetom, strateška pozicija. Počinje trka. S jedne strane, Druga oklopna armija. S druge, NOVJ. U sredini - u prvom trenutku - masa zbunjene italijanske vojske, i gomila njihove dragocene opreme.

Na današnji dan pre 65 godina okončana je jedna lakrdija.

Tokom 1941, nakon okupacije, u Srbiji su se pojavile dve navodno suprotstavljene opcije:

Đeneral Mihailović je prikupljao, povezivao i organizovao oficire, vojnike i aktiviste na platformi nepristajanja na predaju.

S druge strane, đeneral Nedić je smatrao da teška situacija u kojoj se našao srpski narod zahteva od njega "žrtvu" da stupi u dobrovoljnu zločinačku službu okupatora i srpskih krvnika.

Ova podela je od samog početka međutim bila privid, predstava za publiku.

Na današnji dan pre 65 godina predstava je konačno okončana i zavesa spuštena. Saveznici i kralj Petar II odbacili su Mihailovića, a ovaj je i zvanično "usvojio" i priznao očinstvo nad Nedićevim kvislinškim aparatom.

Boško Kostić, lični sekretar Dimitrija Ljotića i službenik Nedićevog režima, u svojoj knjizi "Za istoriju naših dana" (Lil 1949) piše:

Na današnji dan, pre 67 godina, 6. IX 1942. u selu Dobro kod Livna, naredbom Štaba IV operativne zone Hrvatske, prikupljena su 4 bataljona koja su već stekla borbeno iskustvo na području Dalmacije, i formirana je Prva dalmatinska NOU brigada. U stroju je pri formiranju bilo 1.217 boraca, (83 žene).
Brigada je prošla kroz mnoge teške i značajne bitke, među kojima su: - uništenje ustaško-nemačkog garnizona u Jajcu, XI 1942. - uništenje italijanskog garnizona u Prozoru, II 1943. - bitka na Sutjesci, V/VI 1943. - odbrana Splita, 11-27. IX 1943. - odbrana južne Dalmacije, XI/XII 1943. - desant na Korčulu, IV 1944. - oslobođenje Hvara i Brača, IX 1944. - razbijanje nemačke borbene grupe u Vukovom klancu, X 1944. - Kninska operacija, XI/XII 1944. - Mostarska operacija, II 1945. - Ličko-primorska operacija, III/IV 1945. - Tršćanska operacija, IV/V 1945.

Trostruka godišnjica:
1. IX 1944. Mihailović je proglasio opštu mobilizaciju koja je odvela u smrt preko 20.000 mladića iz Srbije. I to ratujući na strani Nemaca.
1. IX 1944. Hitler je naredio Armijskoj grupi "E" iz Grčke da evakuiše Grčku i angažuje se na teritoriji Jugoslavije.
1. IX 1944. stupila je na snagu tzv. "septembarska amnestija" koju je proglasio maršal Tito i koja je ohrabrila desetine hiljada domobrana i četnika koji nisu bili neposredno odgovorni za zločine da stupe u NOVJ.
Evropa:
Nakon opsežne operacije "Bagration" kojom je Crvena armija izašla na Vislu, Nemci su u avgustu 1944. uspeli da stabilizuju Istočni front. Saveznici su se u junu konačno iskrcali na zapadu, i do septembra oslobodili Francusku, nakon čega se i taj front privremeno stabilizovao. Front u Italiji nije imao uslova za ofanzivni razmah.
Težište akcije prešlo je na krajnji jug Istočnog fronta, u Moldaviju. Nakon sjajnog uspeha Jaško-Kišinjevske operacije Crvene armije u drugoj polovini avgusta 1944, ovo ratno poprište za samo nekoliko nedelja rasplamsaće se u 1.000 km dubok i 1.000 km širok ratni požar, i otvoriti veliku rupu u odbrambenom sistemu Hitlerovog rajha.

Formirana je na današnji dan pre 67 godina.

(na slici Jelka Bulajić i Dragica Kačar, borci 3. krajiške brigade.)

"...po naredbi Operativnog štaba za Bosansku krajinu i u saglasnosti Vrhovnog štaba NOV i POJ, 22. avgusta 1942. u s. Kamenici kod Drvara formira se 3. krajiška narodnooslobodilačka brigada. U njen sastav najprije ulaze Drvarski i Petrovački, a 22. oktobra iste godine i samostalni bataljon "Zdravko Čelar" - kao njen treći bataljon. Neposredno poslije toga od dijelova ova tri dobro naoružana i brojno jaka bataljona formira se i njen četvrti bataljon.* Borački i rukovodeći sastav brigade sačinjavaju: u borbama prekaljeni fabrički radnici Drvara, zatim sezonski radnici Drvara i Petrovca, koji su radili širom Jugoslavije; školska omladina i seljaci iz okoline Drvara i Petrovca, a manji broj i iz susjednih općina; borci koji su došli iz Dalmacije i do tada se već borili u jedinicama 5. krajiškog odreda.

Gledano objektivno, bez unošenja strasti (ako je moguće), nama se dogodio zanimljiv psihološki fenomen.
Gledamo u zlo.
Ono govori kao zlo.
Ponaša se kao zlo.
Zlo misli.
Ne krije ništa od toga.
A mi smo u stanju da ga vidimo kao dobro, i da ga kao takvog uzdižemo.
Potpuno neosetljivi na činjenice, razum, logiku, moral.
I tako 20 godina.

Kada su svojevremeno navodno upitali Hjui Longa, guvernera države Luizijane, da li bi fašizam ikada mogao doći u Ameriku, njegov odgovor je glasio ovako: "Naravno, samo što će ga ovde zvati antifašizam."

Milan Lukić osuđen je na doživotnu robiju. Valjda je to dobra vest.
Višegrad je dobio još jednu znamenitost. Pored mosta Mehmed-paše Sokolovića. Pored Ive Andrića. Tu su sad i masakr u Pionirskoj ulici, i Bikavac.
Gledao sam RTS2 nedavno reportažu o Višegradu. Kažu, idilična varošica, sa velikim potencijalom za razvoj turizma.
Nisu mislili na Bikavac ni na Pionirsku.

Ne može se mnogo toga zameriti medijima. Spikeri su svojim monotonim glasom pročitali osnovne činjenice o suđenju, i osnovne činjenice o zločinu. U tu-i-tu kuću saterano šezdeset ljudi, pa zatim, zajedno s kućom, živi spaljeni. Devojčice držane u ropstvu, silovane, masakrirane.
Zatim su, istim tonom, prešli na proteste proizvođača malina, ili uspehe vaterpolista.
Šta ćeš, život teče dalje, kaže izreka.

Kako za koga.

Ćetković Toma Petar, 1907-1943, kapetan kraljevske jugoslovenske vojske u aprilskom ratu, u NOB od 13. VII 1941, prvi komandant Prvog (Lovćenskog) bataljona Prve proleterske, zatim komandant Prve dalmatinske brigade, poginuo u Nevesinjskom polju 28. III 1943, kao komandant Treće udarne divizije NOVJ.

Sava (Blagoja) Kovačević

Napomene iz biografije:

Rođen je 25. januara 1905. godine u selu Nudolu kod Grahova u Crnoj Gori u siromašnoj seljačkoj porodici

Tri razreda osnovne škole završio je u susednom selu Zaslapu. Zatim tipična sudbina onog koji je već rođenjem lišen bilo kakve perspektive - sudbina siromašnog nadničara: rad u polju, rad na pilani, rad u rudniku Trepča...

Sasvim logično, očekivano i konsekventno, učlanio se i postao aktivan u radničkom pokretu. Zaposlio se u Beogradu, jedno vreme kao grafički radnik, zatim kao građevinac, ali je zbog članstva u KPJ proteran iz Beograda u mesto rođenja.

Nakon velike provale partijske organizacije u Crnoj Gori 1936, uspeo je da izbegne hapšenje i 9 meseci proveo je u ilegali, krijući se od žandarma.

Zatim je uhapšen, oslobođen na sudu, pa ponovo uhapšen 1940, i ponovo pušten.